Westerwolde en COA in de clinch

Vandaag diende bij de rechtbank in Groningen het kort geding dat de gemeente Westerwolde aanspande tegen het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). De Groningse gemeente, waar Ter Apel onder valt, eist dat het COA zich houdt aan het afgesproken maximale aantal van 2000 asielzoekers. Het COA erkent dat er meer asielzoekers in het aanmeldcentrum zijn dan was afgesproken, maar zegt dat andere opvanglocaties ook vol zijn.

Westerwolde en het COA hadden jaren geleden afgesproken dat er in Ter Apel plek is voor 2000 asielzoekers. Het is de grootste opvang in het land. Westerwolde wil dat best bieden, zegt de advocaat van de gemeente, ‘maar wel binnen grenzen die draagbaar, sociaal verantwoord en veilig zijn’. Volgens Westerwolde wordt het maximale aantal van 2000 mensen ‘al maandenlang ruimschoots overschreden, met uitschieters tot bijna vijfhonderd mensen te veel’. In Ter Apel zitten momenteel tussen de 2100 en 2200 mensen.

Belasting

De advocaat voegt eraan toe dat het hoge aantal asielzoekers ‘leidt tot incidenten en overlast, ook buiten de opvang’. De gemeente wijst de rechter op de openbare orde, brandveiligheid, leefbaarheid en sociale veiligheid. Overschrijding van het maximumaantal asielzoekers heeft volgens de advocaat serieuze consequenties voor de bevolking van Ter Apel, die de aanwezigheid van het centrum ervaart als een aanzienlijke belasting. Daarbij komt dat er een groep van 250 asielzoekers, alleenstaande mannen, voor overlast zorgt. Dat levert volgens hem spanningen op bij bewoners en medewerkers van het centrum, maar ook onder asielzoekers.

Dwangsom

De gemeente Westerwolde wil dat het COA een dwangsom opgelegd krijgt van 25.000 euro voor elke dag dat er te veel asielzoekers in Ter Apel worden opgevangen. Een ‘voldoende prikkel’ voor het COA om zich aan een maximaal aantal asielzoekers te houden, aldus de advocaat van de Groningse gemeente.  

Verantwoordelijkheid

Daartegenover stelt het COA dat te veel gemeenten wegkijken bij het opvangen van asielzoekers. De opvangorganisatie is afhankelijk van gemeenten die opvanglocaties openen. ‘Die capaciteit is niet toereikend. Veel gemeenten nemen hun verantwoordelijkheid, maar ondanks de vele oproepen van de staatssecretaris is er een te grote groep gemeenten, ongeveer de helft, die wegkijkt’, zegt de advocaat van het COA.

Schaken op verschillende borden

Dat het COA de afspraken niet nakomt erkent de advocaat. Volgens hem is het ‘schaken op verschillende borden voor COA en staatssecretaris, omdat er afhankelijkheid is van verschillende partijen, waaronder gemeenten’. En daar ondervindt het COA volgens hem ‘in toenemende mate weerstand van gemeenten en omwonenden die zich verzetten tegen de komst van statushouders en asielzoekers. Een grote hoeveelheid zeer tijdelijke locaties draagt niet bij aan een stabiel opvanglandschap.’

Piek

Volgens de advocaat is het COA ‘alle dagen met man en macht bezig om voldoende opvangplekken te realiseren om Ter Apel te ontlasten’. Dat lukte tot eind oktober, maar eind november en begin december was er een piek. Het aantal nieuwe asielaanvragen stijgt en het lukt niet om erkende vluchtelingen een woning te geven, zodat ze het asielzoekerscentrum kunnen verlaten. ‘Toen heeft het COA uit nood de keuze gemaakt om over de grens van 2000 mensen heen te gaan, om te voorkomen dat mensen geen opvang zouden krijgen.’

Vol

Dat is volgens de advocaat ook het gevaar als de eis van Westerwolde wordt toegewezen. Andere opvangplekken zitten ook vol. ‘Dat zal ertoe leiden dat niet alle asielzoekers kunnen worden opgevangen. Dat is onwenselijk, zeker in de winterperiode.’

Oorzakelijk verband

Volgens Westerwolde zorgt de overbevolking in het aanmeldcentrum voor overlast binnen en buiten. Het COA betwist dat. Volgens de advocaat is er ‘geen oorzakelijk verband tussen de overschrijding van de bezetting en de toename van de overlast’. De overlast komt volgens hem door ‘het soort asielzoeker en niet het aantal. Het gaat om een beperkte groep asielzoekers uit een specifieke groep veilige landen, met weinig kans op een verblijfsvergunning. Zij gaan steeds zo snel mogelijk naar andere locaties.’

Emotioneel

Het kort geding werd bijgewoond door burgemeester Jaap Velema (D66) van Westerwolde. Tegen het einde van het kort geding heeft hij geëmotioneerd betoogd dat hij zich zorgen maakt over de veiligheid in het aanmeldcentrum. Op het verweer van het COA dat er geen verband is tussen de overlast van asielzoekers en de overbezetting in het centrum, zei hij: ‘Ze [het COA en diens advocaat] zien geen oorzakelijk verband. Ik ervaar dat echt anders’. De burgemeester ziet ‘een duidelijke stijging’ in het aantal winkeldiefstallen en woninginbraken in Ter Apel en Nieuw-Weerdinge, een Drents dorp nabij.

Marechaussee

Velema wees erop dat er sinds 2021 vijf fulltimebanen bij de politie bij kwamen en dat Westerwolde nu al anderhalf jaar de inzet van de marechaussee nodig heeft. Hij raakte tot tranen geroerd toen hij de veiligheid op het COA-terrein zelf benoemde. Daar vinden volgens hem de ernstigste incidenten plaats. Dat raakt volgens hem niet alleen de inwoners van zijn gemeente, maar vooral de veiligheid van de asielzoekers daar. ‘Ik voel me daarvoor verantwoordelijk.’

De rechtbank in Groningen doet op 23 januari uitspraak.