Kostendelersnorm draagt bij aan dakloosheid

Het delen van woonruimte wordt door het huidige systeem aan regelingen eerder belemmerd dan gestimuleerd. Dit terwijl woningdelen de woningnood kan verlichten en in sommige gevallen dakloosheid kan voorkomen. De oplossing ligt volgens staatssecretaris Van 't Wout bij gemeenten: die moeten meer maatwerk leveren.

Belemmering
De huidige wetgeving en het stelsel van financiële regelingen maken woningdelen onaantrekkelijk voor bijstandsgerechtigden. Inkomensafhankelijke toeslagen, de kostendelersnorm en andere regels rondom werk en inkomen vormen een belemmering tot woningdelen, en kunnen zo een oplossing voor dak- of thuisloosheid in de weg staan. Dat is de conclusie van een onderzoek door Significant APE in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

Jongeren uit huis
Bijstandsgerechtigden willen of kunnen hun woning vaak niet delen omdat ze verwachten er financieel op achteruit te gaan. De kostendelersnorm, die de bijstandsuitkering verlaagt naar mate er meer mensen op een adres wonen, is een van de regels die daarvoor zorgt. Uit het onderzoek blijkt dat de kostendelersnorm inderdaad heeft geleid tot een grotere uitstroom uit huishoudens onder jongeren die 21 jaar worden (de leeftijd waarop de kostendelersnorm van toepassing wordt). Deze jongeren kunnen (schijn)dakloos worden.

'Het onderzoek sterkt mij in de opvatting dat we zo snel mogelijk van de kostendelersnorm af moeten', reageert Tweede Kamerlid Jasper van Dijk (SP). Een motie van zijn hand zorgde ervoor dat de kostendelersnorm in het onderzoek werd meegenomen. 'De kostendelersnorm is een mantelzorgboete. Het is een prikkel voor ouders om hun kinderen uit huis te zetten. Het rukt mensen uit elkaar.'

Weinig maatwerk
Uit het onderzoek blijkt verder dat de complexiteit en onduidelijkheid van regelgeving bijdraagt aan de onwil of het onvermogen van bijstandsgerechtigden om een woning te delen. Het doorgeven van wijzigingen of het opnieuw moeten aanvragen van een uitkering zorgt voor onzekerheid.

Ook constateren de onderzoekers dat gemeenten de ruimte om van regels af te wijken weinig benutten. Gemeenten kunnen maatwerk bieden, bijvoorbeeld door in crisissituaties een uitzondering op de kostendelersnorm te maken, maar doen dat in de praktijk weinig. Dat heeft te maken met de angst voor een aanzuigende (precedent-)werking of misbruik. Hoe het maatwerk wordt toegepast verschilt per gemeente, en zelfs per ambtenaar.

Ingewikkeld
In een reactie op het onderzoek schrijft staatssecretaris Bas van 't Wout (VVD) – zoals zijn ministerie al vaker heeft gedaan – dat de oplossing ligt bij gemeenten. Die moeten volgens hem meer maatwerk toepassen. Van 't Wout schrijft: 'Met deze kabinetsreactie wil ik gemeenten comfort bieden dat zij de ruimte voor maatwerk mogen en soms ook moeten benutten. Niet alleen is er een bevoegdheid, ook is er een verantwoordelijkheid.'

Onlangs spraken wethouders van de G4-gemeenten zich op Binnenlands Bestuur uit tegen de kostendelersnorm. De maatwerkoplossing 'klinkt in theorie leuk, maar is best ingewikkeld', zei wethouder Rutger Groot Wassink (sociale zaken, GroenLinks) van Amsterdam. Kamerlid Jasper van Dijk is het daarmee eens: 'De maatwerkoplossing is een dooddoener. Gemeenten maken daar geen gebruik van omdat het veel te ingewikkeld is.'

Activerende karakter
De G4-wethouders pleitten dan ook voor andere oplossingen, zoals het generiek opschorten van de kostendelersnorm voor jongeren tot 27 jaar. Die oplossing overweegt de staatssecretaris niet. Van 't Wout erkent weliswaar dat de kostendelersdelersnorm bijdraagt aan dak- en thuisloosheid, vooral onder jongeren, en noemt dat zorgelijk en onwenselijk. Toch wil hij de kostendelersnorm in stand houden.

Van 't Wout noemt het 'activerende karakter' van de bijstand, waaraan de kostendelersnorm zou bijdragen. Zonder de kostendelersnorm kan een stapeling van uitkeringen bij één huishouden optreden, zegt de staatssecretaris, waardoor betaald werk niet meer zou lonen. Bovendien zou afschaffing het draagvlak voor het sociale zekerheidsstelsel ondergraven.

Alternatief
Een andere oplossing voor het probleem van de kostendelersnorm heeft wel de aandacht van staatssecretaris Van 't Wout. Hij belooft om, naar aanleiding van het onderzoek, 'te verkennen of het mogelijk is de kostendelersnorm anders vorm te geven'. Dat zou een vorm zijn waarbij de betaling van de vaste woonkosten voor de hoofdbewoner gewaarborgd is. Daarmee lijkt hij te verwijzen naar de zogenaamde medebewonersnorm die wethouder Bert van Alphen (sociale zaken, GroenLinks) onlangs voorstelde.

Van Alphen laat weten dat hij daar blij mee is: ‘Ik ben voor afschaffing van de kostendelersnorm. Om te beginnen bij jongeren. De kostendelersnorm zet de bestaanszekerheid van mensen zwaar onder druk. Het afschaffen draagt bij aan het voorkomen van dakloosheid. Toch ben ik blij dat onze stem gehoord is en er ruimte is om te kijken naar een alternatief voor de kostendelersnorm.’