Preventie van rechtsextremisme moet zowel online als offline

Gemeenten zijn naast het rijk de belangrijkste overheid wat betreft het voorkomen van radicalisering, en dus ook van de extreemrechtse vorm ervan. Het is belangrijk dat gemeenten, hand in hand met de lokale zorg- en welzijnsinstanties, niet een harde knip maken tussen de online en de offline wereld.

Onderzoek

Dat schrijven onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut in het nieuwe rapport Online extreemrechtse radicalisering, dat is opgesteld in samenwerking met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS). Het rapport is geschreven in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken, vanwege 'de voorzichtige opmars' die het rechtsextremisme in Nederland zou maken.

Die opmars kan bovendien doorzetten onder invloed van digitale platformen als YouTube en Reddit, maar óók door 'de toegenomen populariteit van radicaal-rechtse partijen'. De onderzoekers schrijven: 'Een gevolg hiervan is dat ook de boodschap van extreemrechts meer wordt genormaliseerd.'

Preventie

Preventie is het sleutelwoord, aldus de onderzoekers. Repressie van radicalisering kan averechts werken, omdat deze aanpak mensen isoleert en zodoende kan verharden. Maar een probleem met preventie is dat de anonimiteit op het internet het bemoeilijkt om de radicalisering van iemands gedachtengoed te signaleren. Om dat gat te dichten heeft de stad Utrecht een afdeling 'infocel CTER', dat online in de gaten houdt wat er zich afspeelt op fora, sociale media en berichtendiensten. Alle basisteams van de politie in Utrecht hebben bovendien een digitaal wijkagent die zijn surveillancerondjes online loopt en dus op internet om zich heen kijkt.

Utrecht en Enschede

Voor hun rapport spraken de onderzoekers met mensen uit de praktijk van Utrecht en Enschede. Een jongerenwerker in Enschede wijst op het gebrek aan kennis bij schooldocenten van de online leefwereld van leerlingen. Het kan goed zijn om jongerenwerkers een verankerde positie op scholen te geven, evenals trainingen te bieden aan ouders en docenten. Een Utrechtse sociaal makelaar zegt daarnaast dat welzijnswerkers in de regel 'progressief-liberaal ingesteld' zijn en daarom weinig 'affiniteit' hebben 'met de taal van het conservatieve denken'.

Menselijk

De online wereld geeft nieuwe moeilijkheden. Op hetzelfde moment blijft radicalisering een universeel proces. Eerder onderzoek van het ESS wees erop dat mensen in vijf gevallen ontvankelijker raken voor extreme ideeën: bij een confrontatie met de dood; schooluitval en verlies van (perspectief) op werk; problemen thuis; ervaringen van discriminatie en uitsluiting; of een aanvaring met autoriteiten. Kwetsbaar zijn bovendien jongeren die worstelen met autisme, een licht verstandelijke beperking en/of psychische problemen.

Maar wanneer je weet wat kwetsbaar maakt, weet je ook wat iemand weerbaarder kan maken. Op die 'beschermende factoren' wijzen de onderzoekers. Een individu wordt weerbaar door kritisch te leren denken, zelfcontrole te leren uitoefenen en waarden te verinnerlijken. Mensen moeten ook de ruimte krijgen om onbeoordeeld hun gedachten te uiten. Dat kan in gesprekken met jongeren waarin oprechte interesse wordt getoond, en oog is voor iemands zorgen. Een geloofwaardige boodschapper, zoals een gederadicaliseerd persoon, is dan goud waard.

Sociaal kapitaal

Ook is het gezond als een individu gemeenschappelijk is ingebed, met toegang tot 'sociaal kapitaal' en genoeg bindingen in zijn omgeving. Een ander element is dat jongerenwerkers in de wijk niet alleen op jihadisme maar ook op rechtsextremisme gaan letten. In dit contact zoeken met jongeren gaan de online en offline wereld samen. 'Digitale jongerenwerkers en digitale wijkagenten zijn daarbij stappen in de goede richting', schrijven de onderzoekers. 'Ditzelfde geldt voor politieagenten die met jongeren in contact proberen te komen door met hen te gaan gamen.'