Ongemakkelijke waarheid jeugdzorg onder ogen zien, 2: erfelijke criminaliteit

Voor criminele vaders, broertjes en zusjes is zelfs een onafhankelijke voorspellende waarde wetenschappelijk aangetoond. Dus alhoewel een bredere criminele familieachtergrond de kans op crimineel gedrag van brusjes ongetwijfeld verder doet toenemen, is de aanwezigheid van slechts één ouder gezinslid al een stevige risicofactor. Criminaliteit is dus “erfelijk” in de brede (niet puur genetische) zin van het woord. Verklaringen voor deze “erfelijkheid” zijn complex en divers, maar komen in de kern neer op negatieve socialisatieprocessen. Kansberekeningen variëren van 20% tot 70%.

Daarbij moet direct worden aangetekend, dat uit wetenschappelijk onderzoek ook blijkt dat een substantieel aantal kinderen ondanks de aanwezigheid van criminele gezinsleden niet in crimineel gedrag vervalt. Vermoedelijk door specifieke persoonskenmerken van het kind (“veerkracht”) en/of de aanwezigheid van zogenaamde beschermende omgevingsfactoren (bijvoorbeeld een rolmodel).

Dit roept de vraag op hoe te handelen wanneer sprake is van jonge kinderen in een gezin met oudere criminele gezinsleden die nog thuis wonen, wanneer er bij die jongere kinderen nog geen sprake is van crimineel gedrag of ernstige gedragsproblemen. In de wetenschap dat hoe jonger het kind, hoe moeilijker het is om vast te stellen of het kind zich veilig ontwikkeld. Stel je die kinderen onder toezicht of doe je dat pas op het moment dat ze ook beginnende of zelfs pas ernstige gedragsproblematiek gaan vertonen? Stel dat ouders wel “gedwongen vrijwillig” meewerken met het inzetten van zorg, maar toelaten dat oudere criminele broers thuis blijven wonen, is dat voldoende reden voor een (dreiging met een) uithuisplaatsing als het kind in kwestie waar het (nog) relatief goed mee gaat zich daar ook eens tegen verzet?

Ouders die zelf crimineel zijn (geweest) en/of meeprofiteren van de criminele verdiensten van hun oudere kinderen zijn verzwarende omstandigheden, maar mijns inziens is de voortdurende aanwezigheid van alleen al criminele broertjes of zusjes voldoende reden voor een ondertoezichtstelling van alle jongere kinderen, los van de vraag of de jongere brusjes al probleemgedrag vertonen. Ouders hebben immers hun opvoedkundige onmacht al bewezen.

Een ondertoezichtstelling van de kinderen waar het nog (relatief) goed mee gaat moet niet worden gezien als een straf voor die kinderen, maar als een cadeautje namens de overheid, met behulp waarvan door de gezinsmanager van Bureau Jeugdzorg kan worden gezorgd dat de zorg die nodig is ook daadwerkelijk beschikbaar komt voor kinderen en ouders. Een extra steuntje in de rug voor de kinderen om het er zelf wel goed af te brengen, ook als zij dit mogelijk zelf niet als zodanig ervaren (vaak onder invloed van de ouders) en het mogelijk op eigen kracht ook zouden hebben gered. Liever wat overkill voor de veerkrachtige kinderen dan te laat ingrijpen voor de makkelijk te beïnvloeden kinderen.

Als ouders wel “gedwongen vrijwillig” meewerken met de inzet van jeugdzorg, maar niet tevens bereid zijn de oudere criminele kinderen letterlijk “buiten de deur” te houden, dan is dat mijns inziens reden om een uithuisplaatsing van de jonge kinderen te overwegen. Hopelijk is de dreiging alleen al voldoende om ouders tot meewerken te bewegen en zo niet dan doet hopelijk de schok van daadwerkelijke uithuisplaatsing alsnog zijn werk met betrekking tot de bereidheid van ouders om mee te werken met de noodzakelijke zorgverlening.

Het altijd traumatiserende effect van een uithuisplaatsing kan zo veel mogelijk worden gedempt door een goede omgangsregeling (waarbij de opvoeding elders gebeurd, maar de ouders wel hun kinderen blijven zien), maar moet gezien worden als het minste van twee kwaden in het belang van de veilige ontwikkeling van de jongere kinderen.

Een mogelijk bijkomend voordeel van deze aanpak is dat de oudere 18+ criminele jongeren onder druk van een dreigende uithuisplaatsing van hun jongere brusjes “gedwongen vrijwillig” gaan meewerken met begeleid zelfstandig wonen en leer/werk trajecten of zelfs hun criminele jas aan de kapstok hangen. Deze vorm van beïnvloeding van de criminele jongeren uit het gezin (“reïntegrative shaming”) mag vanzelfsprekend nooit de hoofdreden zijn van deze aanpak en is dat ook niet (het belang van de jonge brusjes staat centraal), maar er is niets op tegen om dit bijkomende potentiële voordeel uit te nutten in het belang van de veilige ontwikkeling van de criminele 18+ers.

Het probleem zou natuurlijk zijn opgelost wanneer de wettelijke mogelijkheid wordt geschapen om ouders onder toezicht te stellen in plaats van kinderen, maar totdat het zover is, is er niets mis mee om de ondertoezichtstelling van kinderen te zien als cadeautje namens de overheid, om de kans dat ze zich veilig kunnen ontwikkelen zo maximaal mogelijk te laten zijn.

Een extra beschermend steuntje in de rug ter compensatie van de pech die ze buiten hun schuld ten deel is gevallen. Ik durf zelfs te stellen dat sprake is van een cadeautje voor de ouders die, weliswaar gedwongen, de kans krijgen iets te doen aan hun ouderlijke onmacht die vaak ook zelf mede het gevolg is van erfelijke criminaliteit.

Voor invoering van de hiervoor bepleitte aanpak zijn geen wetswijzigingen nodig, maar wel een maatschappelijke consensus, in het bijzonder ook onderschreven door de Raad voor de Kinderbescherming en kinderrechters, dat de voortdurende blootstelling aan criminele gezinsleden moet worden gezien als een ernstige bedreiging van de veilige ontwikkeling van jongere gezinsleden.

Ik kijk uit naar uw reacties.