Oekraïense vluchtelingen kwetsbaar voor uitbuiting
De ontheemden werken vaak als oproep- of uitzendkracht in sectoren met grote personeelstekorten.
Oekraïense vluchtelingen zijn kwetsbaar voor uitbuiting, in het bijzonder arbeidsuitbuiting. Deze ontheemden hebben toegang tot de arbeidsmarkt, maar hebben vaak onvoldoende kennis over hun rechten en plichten als het gaat om werken in Nederland. Daarbij is er weinig zicht op de gemeentelijke opvang. Uniforme regels, procedures of externe controle ontbreken.
Sporthallen
Oekraïners die naar Nederland zijn gevlucht, vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Hoewel zij formeel asielzoekers zijn, worden zij niet opgevangen door het COA, maar door de gemeenten. Eind augustus waren er bij lokale overheden zo’n 115.000 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd. Zij verblijven voornamelijk in de gemeentelijke opvang. Deze opvangvoorzieningen zijn tijdelijk, zoals in sporthallen of oude kantoorgebouwen, en de bedden zijn vaak volledig bezet. Door een tekort aan opvangplekken verblijven sommigen in hotels.
Zicht
Er is weinig zicht op deze opvang, leert een verkenning van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. De omstandigheden verschillen per locatie en gemeente. Er zijn geen uniforme regels, procedures of externe controle voor de gemeentelijke opvang. Ook ontbreken duidelijke meldroutes voor mensenhandel en uitbuiting. Uit recent onderzoek van Bureau Beke komt naar voren dat het voor professionals in het zorg- en veiligheidsdomein vaak zoeken is, en dat de routes per gemeente verschillen. Daarentegen kunnen lokale overheden mensen in ‘hun’ opvang wel meer begeleiden in het vinden van werk.
Rechten en plichten
Toch blijven Oekraïners kwetsbaar voor uitbuiting, vooral arbeidsuitbuiting. ‘Zij hebben toegang tot de arbeidsmarkt, maar weten over het algemeen onvoldoende over hun rechten en plichten rondom werken in Nederland’, schrijft de rapporteur. De ontheemden werken vaak als oproep- of uitzendkracht in sectoren met grote personeelstekorten, zoals de horeca of schoonmaakbranche. Hun contracten zijn meestal tijdelijk; alleen onder strikte voorwaarden kunnen ze als zzp’er aan de slag gaan. Het werk ligt vaak onder hun niveau. De praktijk leert dat het lastig is om diploma’s erkend te krijgen.
Slachtoffers
In de Jaarcijfers 2022 meldde de Nationaal Rapporteur dat het aantal meldingen van Oekraïense slachtoffers van (hoofdzakelijk) arbeidsuitbuiting is gestegen van 7 naar 51. Vorig jaar daalde het aantal meldingen naar 19, maar het is onduidelijk hoe dat komt. Vermoedelijk zijn Oekraïners steeds beter op de hoogte van hun rechten.
Drugskoeriers
Andere vormen van uitbuiting komen ook voor, maar waarschijnlijk in mindere mate. Zo zijn er onder medewerkers van GGD’en, GHOR-bureaus en gemeenten zorgen over uitbuiting van jongeren die werken als drugskoeriers. Daarnaast zijn er vorig jaar negen Oekraïense slachtoffers van seksuele uitbuiting gemeld, een toename ten opzichte van 2022.
Dus wat moeten we doen? De flexibele arbeidsmarkt aanpakken. Om te beginnen met het intrekken van de Wet flexibiliteit en zekerheid uit 1999. Uiteraard moeten we ook de vergunningplicht voor uitzendbureaus herinvoeren. Dat laatste staat al op de rol, maar het eerste niet. Formeel blijven de mogelijkheden voor werkgevers om flexibel in te huren dus onaangetast. Wat Timmermans nu voorstelt, namelijk een verbod op uitzendwerk in vleessector, distributiesector en tuinbouw, heeft geen zin als de Wet flexibiliteit en zekerheid uit 1999, kabinet Kok II was dat, niet wordt teruggedraaid. Dat weet Timmermans ook wel, maar hij realiseert zich dat de gemiddelde kiezer er te weinig verstand voor heeft om dat te begrijpen. Timmermans roept het voor de bühne. Dat snapt de kiezer. Links Nederland heeft zichzelf te gronde gericht.