Handreiking voor maatwerk bij hulp dakloze jongeren

Divosa presenteert een handreiking om gemeenten te helpen maatwerk te bieden in de ondersteuning van kwetsbare jongeren, zodat dak- en thuisloosheid beter aangepakt en voorkomen kan worden. Stichting Zwerfjongeren Nederland is daar blij mee, maar vreest ook dat het bij een papieren werkelijkheid blijft.

Duidelijkheid
De strikte regels van de Participatiewet maken het lastig voor gemeenten om jongeren die dak- of thuisloos zijn (of dat dreigen te worden) te helpen. Er zijn mogelijkheden tot 'maatwerk', waarmee regels omzeild kunnen worden in schrijnende gevallen, maar in de praktijk blijken gemeenten daarvan weinig gebruik te maken. Daarom maakte Divosa, de vereniging voor gemeentelijk directeuren in het sociaal domein, op verzoek van ministeries VWS en SZW, een handreiking voor gemeenten die meer duidelijkheid moet bieden over de mogelijkheden tot maatwerk. Divosa waarschuwt wel dat die mogelijkheden nog te beperkt zijn en adviseert het rijk om de Participatiewet op onderdelen aan te passen.

Knelpunten
De handreiking belicht drie knelpunten waar jongeren in de bijstand tegenaanlopen: de vier weken zoektermijn, de kostendelersnorm en de jongerennorm. Die laatste bepaalt dat jongeren tot 21 jaar slechts 260 euro aan algemene bijstand kunnen krijgen, ongeveer een kwart van de 'volwassenennorm' van 1052 euro. De kostendelersnorm verlaagt de bijstandsuitkering van bijstandsgerechtigden die samen op één adres wonen, wat het voor sommige jongeren onmogelijk maakt om tijdelijk onderdak bij vrienden of familie te vinden. De vier weken zoektermijn zorgt ervoor dat jongeren geen bijstand kunnen krijgen totdat ze een maand lang hun best hebben gedaan om een studie of een baan te vinden. Deze wachttijd kan leiden tot een verergering van schuldproblemen.

Aanvullen
In de handreiking wordt uitgelegd hoe en wanneer gemeenten mogen afwijken van deze regels om jongeren beter te ondersteunen. Zo raadt Divosa aan om de jongerennorm aan te vullen vanuit de bijzondere bijstand of te 'individualiseren', op basis van wat de jongere nodig heeft om rond te komen. Ook moet de gemeente een tijdelijke ontheffing van de kostendelersnorm toekennen, of een briefadres aanbieden waarop de jongere zich kan inschrijven, wanneer dat dakloosheid kan voorkomen. Bij de vier weken zoektermijn is het belangrijk om na te gaan of de jongere begeleiding nodig heeft bij het zoeken. De zoektermijn heeft het kabinet overigens onlangs voor bepaalde groepen jongeren tijdelijk laten vervallen in het kader van de coronacrisis.

Boven je bureau
Marleen van der Kolk, programmamanager bij Stichting Zwerfjongeren Nederland, die al eerder in Binnenlands Bestuur pleitte voor een hogere en meer realistische jongerennorm in de bijstand, reageert met gematigd enthousiasme op de handreiking. 'Ik ben blij dat dit er is. Het is nu klip en klaar dat dit allemaal kan en mag. Ambtenaren, ga het alsjeblieft lezen en hang het boven je bureau. Maar het blijft een beetje een papieren werkelijkheid.'

Wassen neus
In de praktijk is tot nu toe namelijk gebleken dat er van maatwerk niet altijd veel terecht komt. Zo noemde Tweede Kamerlid Jasper van Dijk (SP) de maatwerkoplossing bij de kostendelersnorm een 'wassen neus'. Gemeenten maken nauwelijks gebruik van de mogelijkheid om een uitzondering te maken, bleek uit een recente rondvraag van radioprogramma Argos.

Verantwoordelijkheid
Gemeenten hebben daar hun redenen toe. Volgens de gemeente Rotterdam vraagt het toepassen van maatwerk veel verantwoordelijkheid van ambtenaren, meldde Rotterdams online magazine Vers Beton onlangs. De gemeente vreest dat maatwerk leidt tot willekeur. Ook de gemeente Utrecht vindt de beleidsvrijheid rond de regel maar 'zeer beperkt'. Volgens de gemeente Den Haag schiet de maatwerkoplossing tekort 'als effectief instrument om uitkeringsgerechtigden aan te moedigen tot het in huis opnemen van een in nood verkerende medeburger'.

Gelijktrekken
Bovendien ziet Van der Kolk weinig in het advies van Divosa om voor elke jongere onderzoek te doen naar noodzakelijke kosten. Liever zou ze de jongerennorm simpelweg gelijktrekken met de algemene bijstandsnorm voor iedereen vanaf 21 jaar. Zonder steun van ouders heeft een 18-jarige namelijk te maken met dezelfde kosten als een 21-jarige.

Belemmeringen
Divosa erkent dat maatwerk binnen de huidige wettelijke kaders niet toereikend is om alle jongeren goed te ondersteunen, en biedt daarom ook adviezen aan het rijk aan om een aantal structurele belemmeringen in de Participatiewet weg te nemen. Zo zou de kostendelersnorm alleen op medebewoners toegepast kunnen worden, en niet op de hoofdbewoner. Ook pleit Divosa voor algemeen geldende uitzonderingen op de vier weken zoektermijn voor bepaalde groepen jongeren.