Zicht & grip op aanpak jeugdhulp dankzij doelgroepenonderzoek

Gemeente Zaanstad wilde meer zicht en grip op hun aanpak jeugdhulp. Dat lukte dankzij een doelgroepenonderzoek dat RadarAdvies uitvoerde met medewerkers van 6 jeugdgebiedsteams van Stichting Jeugdteam Zaanstad. Hoofdvraag: welke jongeren en gezinnen krijgen welke hulp en hoe effectief is de hulpverlening? Met de uitkomsten is er nu een precies beeld van de problematieken, aanpakken en besteed geld. Hierdoor kan (preventieve) hulpverlening nog slimmer worden ingezet en is er meer begrip voor de complexiteit van het werk van de jeugdteams.

Van 6 gebiedsteams naar 1 Stichting Jeugdteam

De 6 gebiedsteams in Zaanstad bieden sinds de decentralisatie in 2015 ondersteuning aan jeugdigen en gezinnen en zijn de toegang tot specialistische hulp. Gemeente Zaanstad rekte de lat van lichte hulp naar zware hulp op en liet de jeugdteams dus meer zelf doen. De teams hebben onder andere psychologen en orthopedagogen in dienst voor handelingsgerichte GGZ-hulpverlening. Jongeren en gezinnen worden niet te snel doorverwezen naar specialistische jeugdhulp.

Na jaren gewerkt te hebben op de ‘nieuwe’ manier na de decentralisatie, maakte de gemeente van de 6 zelfstandig opererende gebiedsteams de keus om 1 aansturende organisatie in het leven te roepen: Stichting Jeugdteam Zaanstad. Al het personeel kwam in dienst van de Stichting. Om de nieuwe organisatiestructuur door te ontwikkelen, wilde de nieuwe bestuurder eerst nauwkeurig zicht hebben op de jongeren- en gezinsproblematiek in Zaanstad.

Doelgroepenonderzoek

De achterliggende vraag van de Stichting: doen we de goede dingen in onze ondersteuning en doen we die dingen goed? Deze vraag bleef gedurende het onderzoek ook belangrijk. Enkele deelvragen van het onderzoek:

• wat speelt er precies voor problematiek bij welke jongeren en gezinnen?
• welke casussen pakken de jeugdteams zelf goed op en wat gaat minder goed?
• waar komen de aanmeldingen bij de jeugdteams precies vandaan en waar verwijzen de teams naar door?

Samen met de uitvoering

We hebben het onderzoek ‘voor en door’ uitgevoerd om het onderzoek echt van het jeugdteam te laten zijn en informatie over gezinnen uit de eerste hand te verkrijgen. Door medewerkers zelf een actieve rol te geven en hun kennis over hun eigen gezinnen te gebruiken, is de daadwerkelijke problematiek van jeugdigen en gezinnen scherper in beeld gekomen. 68 medewerkers hebben ruim 320 casussen ‘gecodeerd’ aan de hand van een door ons opgestelde enquête.

Enquêtevragen

In de enquête zijn vragen gesteld over de achtergronden van de jeugdigen en gezinnen (leeftijd, gezinssituatie) en van de casus (aanmelders, ingezette interventies). Om de dominante problematiek in een casus in kaart te brengen, hebben we gebruikgemaakt van een classificatiesysteem van het Nederlands Jeugdinstituut. Hier hebben we een soort ‘datalabjes’ van gemaakt. Privacy-issues zijn voorkomen.

Profielschetsen

Om een eerste beeld te krijgen van de jeugdhulpaanpak in Zaanstad hebben we bij de start van de analysefase de vraag gesteld: op wie heeft een hulpvraag voornamelijk betrekking? Ligt die bij het kind, de ouders of bij beiden?

Daarom onderzochten we eerst of er op basis van veelvoorkomende problematiek een beperkt aantal profielen opgesteld kon worden: drie profielen om veel voorkomende problematiek bij jeugdigen te onderscheiden, en drie profielen voor ouder- en/of gezinsproblematiek. De profielen zijn bedoeld als relatief eenvoudig hulpmiddel om sneller problematiek te duiden. Bovendien zijn de profielen structureel te gebruiken, zodat er ook in de toekomst beter zicht op de ontwikkeling van de doelgroep blijft. Daarnaast kunnen de profielen behulpzaam zijn bij het ontwikkelen van een pakket aan interventies dat werkt voor de eerstelijnsorganisatie.

Aanpak in 3 stappen

Grofweg is onze totale onderzoeksaanpak in 3 stappen uit te leggen. Elke stap kostte zo'n 2 maanden tijd.

1. voorgesprekken om het onderzoek op te zetten en te ontwikkelen.
2. organiseren teambijeenkomsten, het geven van presentaties om medewerkers omgevingsbewust te maken en het begeleiden van medewerkers bij het invullen van enquêtes.
3. onderzoeksuitkomsten verwerken, analyseren en bespreken.

Effectievere inzet op preventie

Uit het onderzoek is gebleken dat circa 40% van de jeugdigen en gezinnen door het Jeugdteam zelf worden geholpen. In 20% van de casussen wordt naast de ondersteuning vanuit het Jeugdteam specialistische hulp ingezet. De resterende 40% is dusdanig complex of (hoog)specialistisch dat wordt doorverwezen naar specialistische jeugdhulp en het Jeugdteam regie voert.

Ambitie

Het Jeugdteam streeft ernaar om steeds meer ondersteuning zelf te bieden. Zeker de GGZ-behandeling is effectief: maar liefst 83% van de caseload goed wordt geholpen door de jeugdteams en niet doorverwezen naar specialistische jeugdhulp. Er is een top 10 gemaakt van de meest voorkomende problematieken.

Wachtlijsten

Eén van de vraagstukken voor het Jeugdteam is de wachtlijst. Nu precies duidelijk is waar de aanmeldingen vandaan komen en in welke gebieden welke problematieken spelen, kan er gerichter op vindplaatsen aan preventie worden gewerkt. De hulp die de jeugdteams zelf bieden blijkt effectief.

Effectiever werken

Stichting Jeugdteam Zaanstad weet nu hoe ze effectiever aan preventie kunnen werken. Onder andere door:

• de uitkomsten van het onderzoek te delen met (nieuwe) samenwerkingspartners, zoals scholen en huisartsen.
• op een positieve en nieuwe manier samen te werken met jongeren zelf en maatschappelijke organisaties. Bijvoorbeeld door met sociaal wijkteams te praten over de uitkomsten van het onderzoek en samen te kijken naar waar winst te behalen is.

De uitkomsten van het onderzoek heeft RadarAdvies niet alleen met de jeugdteams gedeeld, maar op verzoek van de Stichting ook in een drietal bijeenkomsten met respectievelijk gemeente, schoolbesturen primair onderwijs en schoolbesturen voortgezet onderwijs.

Reproduceerbaar doelgroepenonderzoek

Door deze opdracht voor gemeente en Jeugdteam Zaanstad heeft RadarAdvies nu een onderzoekaanpak die we ook voor andere gemeenten kunnen uitvoeren. De basis is reproduceerbaar en daarbinnen kunnen we samen keuzes maken.