Bijstandskorting na gekregen boodschappen niet van de baan

Lokale bijstandsregels veranderen niet wezenlijk voor uitkeringsgerechtigden die structureel giften in natura (‘boodschappen’) ontvangen. Gemeenten besluiten zelf hoe ze hiermee omgaan, ook als het huidige wetsvoorstel ter vereenvoudiging van de Participatiewet wordt aangenomen.  

Dat blijkt uit antwoorden van VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel (Participatie en Integratie) op vragen van Bart van Kent (SP). Het Tweede Kamerlid stelde die naar aanleiding van het wetsvoorstel Participatiewet in balans en de eerdere ‘boodschappenaffaire’ (2021) in Wijdemeren. Een vrouw in die gemeente moest 7.000 euro bijstand terugbetalen omdat haar moeder regelmatig levensmiddelen en verzorgingsproducten voor haar kocht. De korting werd later verlaagd tot 2.800 euro.

Inlichtingenplicht geschonden

De Wijdemeerse tekende zonder succes bezwaar aan tegen de beschikking en ging in beroep. De bestuursrechter stelde de gemeente in het gelijk. De vrouw schond de inlichtingenplicht door de giften in natura niet uit zichzelf te melden. Die overtreding leidde voor de gemeente tot de verplichting bijstand terug te vorderen. Wijdemeren zat er zelf ook mee in de maag. Evenals nu de staatssecretaris, is te proeven uit zijn antwoorden op de Kamervragen. ‘De roep om ruimte te geven, ook aan giften in natura, en voor een vereenvoudiging op dit punt wordt door de regering gevoeld’, laat Nobel weten.

Veel verontwaardiging

‘Boodschappengate’ leidde tot veel verontwaardiging en werd door velen uitgelegd als een voorbeeld van bot overheidshandelen. De kwestie bracht de worsteling van gemeenten met de uitvoering van de Participatiewet aan het licht. Die blijft bestaan onder het huidige wetsvoorstel. ‘Er is geen passende oplossing gevonden om dit te voorkomen’, schrijft Nobel. Het was zijn bedoeling giften in natura op dezelfde manier te behandelen als financiële donaties, die tegenwoordig tot minimaal 1.200 euro per jaar onder de giftenvrijlating vallen.

Voldoende draagvlak

Deze voorgenomen wijziging heeft het wetsvoorstel niet gehaald, hoewel er voldoende draagvlak voor bleek. ‘Het leverde echter ook veel onduidelijkheid op met de reeds bestaande bepaling over inkomen in natura: wat is precies de verhouding tussen deze twee grondslagen, hoe moet de waardebepaling plaatsvinden, welke maatstaf moet hierbij gehanteerd worden?’, schrijft de bewindspersoon. Het oorspronkelijke voorstel in artikel 33, eerste lid, van de Participatiewet vervalt daarmee.

Middelenbegrip

Struikelblok blijkt het zogeheten ‘middelenbegrip’, een kernbegrip in de Participatiewet. Middelen kunnen onder de vrijstelling vallen, maar voorwaarde is dat de ontvanger er vrijelijk over kan beschikken. Met andere woorden: dat de gift vrij besteedbaar is. Bij giften in natura is dat per definitie niet het geval, aldus de Centrale Raad van Beroep. Het krijgen van boodschappen wordt beschouwd als kostenbesparing als een inwoner boodschappen ‘substantieel en structureel’ ontvangt.

Kromme situatie

De staatssecretaris erkent dat het schrappen van de vrijstelling leidt tot een kromme situatie en wil nog een ultieme poging doen om de zaak te repareren. ‘Daarbij zal ik mij richten op boodschappen van levensmiddelen en ga ik er op zeer korte termijn met gemeenten over in gesprek’, meldt hij. De uitkomsten worden dit jaar nog gedeeld met de Tweede Kamer.

Grote risico’s

‘Het wordt er niet duidelijker op’, reageert de Apeldoornse wethouder werk en inkomen Sunita Biharie (SP). ‘Gaat een tas boodschappen straks weer zorgen voor terugvorderingen, boetes en het ten onrechte van fraudeur bestempelen van nietsvermoedende inwoners? Met deze wet nemen we grote risico’s en accepteren we een grote kans op het maken van fouten’, veronderstelt Biharie.