Onvrede en onenigheid over asiel

Het asielbeleid en de opvang moeten op de schop, daar zijn bijna alle partijen erover eens. Het ‘hoe’ is een ander verhaal. Al voordat het kabinet deze zomer viel over gezinshereniging, kenmerkte Rutte IV zich door geruzie over migratie. Keer op keer gaat staatssecretaris Eric van der Burg de misstanden in opvangcentra met nieuwe plannen te lijf, keer op keer blijkt voor de rechter dat hij daarbij niet genoeg aan de mensenrechten heeft gedacht.

Het leidt tot felle kritiek vanuit zijn eigen IND. De toch al gespannen relatie tussen de landelijke politiek en gemeenten staat door de discussie over de spreidingswet, waar de VNG enthousiast voorstander van is, verder onder druk. Welke voor gemeenten relevante ideeën opperen de verkiezingsprogramma’s als het gaat om asiel?

Evenredige bijdrage

De opvang moet eerlijker verdeeld worden over gemeenten, vindt BBB. Volgens de partij van Caroline van der Plas nemen de noordelijke provincies veel meer mensen op dan de ‘Randstedelijke provincies’. Ook de VVD vindt dat de lasten oneerlijk verdeeld worden tussen de regio’s.

Veel partijen zijn voorstander van een spreidingswet. Het CDA vindt bijvoorbeeld dat ‘gemeenten solidariteit moeten tonen met Ter Apel’, D66 benadrukt dat een ‘evenredige bijdrage van gemeenten’ nodig is voor stabiliteit in de opvang en om ‘onmenselijke omstandigheden’ in Ter Apel en Budel te voorkomen. GroenLinks-PvdA en DENK zetten in op kleinschalige opvang. Als het aan de partij van Frans Timmermans ligt, krijgen de gemeenten een wettelijke taak om voldoende kleinschalige opvang te realiseren, met ‘voorzieningen voor zorg en onderwijs’. Op de onderwijsverplichting moet streng toezicht komen.

De grootste nieuwkomer in de peilingen, NSC, is uitdrukkelijk tegen de spreidingswet. Eerst moeten de ‘centrale randvoorwaarden op orde zijn’, dan pas ziet de partij van Pieter Omtzigt iets in opvangverplichtingen voor gemeenten. Die verplichtingen zouden alleen gelden voor de opvang van ‘kansrijke asielzoekers’.

Voorrang

Vroeger kregen statushouders automatisch voorrang op de wachtlijst voor sociale huurwoningen. Sinds 2017 gebeurt dit niet meer, al geven sommige politieke partijen de indruk dat dit nog steeds het geval is. Wel kunnen gemeenten ervoor kiezen om statushouders tijdelijk voorrang te geven, zoals Utrecht in de zomer van 2022 zes weken lang deed.

De BBB en de PVV willen hiervan af. BBB vindt de voorrang ‘niet uit te leggen’ en wil de verplichting voor gemeenten om aan hen toegewezen statushouders binnen tien weken te huisvesten afschaffen. Wat betreft de VVD hoeven statushouders helemaal geen eigen huis meer te hebben. Gemeenten kunnen hen ook in een ‘flexwoning, tussenvoorziening of een andere vorm van tijdelijke opvang’ plaatsen.

D66 legt de nadruk op landelijke steun voor gemeenten bij de huisvesting, zowel voor statushouders als voor ‘andere mensen die urgent een woning nodig hebben’. Het CDA koppelt de huisvesting van statushouders aan een van zijn verkiezingsthema’s: gemeenschapszin. Dat betekent ‘kleinschalig’ huisvesten, ‘in verbondenheid met de lokale gemeenschap’.

Belemmering

Veel partijen leggen een verband tussen succesvolle integratie en werk. Op dit moment zijn de mogelijkheden voor asielzoekers om te werken beperkt. Zij moeten daarvoor een vergunning aanvragen. Dat mag pas als hun asielaanvraag minstens een halfjaar in behandeling is, en maximaal 24 weken per jaar. De VNG drong dit voorjaar bij de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid erop aan om de ‘belemmerende wet- en regelgeving’ aan te passen. Sommige gemeenten, bijvoorbeeld Dordrecht, zijn bereid meer asielzoekers op te vangen, als zij mogen werken.

BBB, D66, CDA en GroenLinks-PvdA zien asielzoekers graag snel aan het werk gaan. Het CDA wil asielzoekers meteen een basisbaan of ander werk geven, GroenLinks-PvdA wil af van de werkvergunning. De BBB is iets minder ambitieus, maar zou wel graag zien dat elke arbeidsgeschikte asielzoeker binnen een jaar met een baan, opleiding of vrijwilligerswerk aan de slag is.

Sociaal vraagstuk

De ChristenUnie gaat nog een stapje verder in de verbinding tussen integratie en arbeid. Volgens de partij zou de hele migratieketen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid moeten vallen, en helemaal niet meer onder het ministerie van Justitie en Veiligheid. ‘Migratie is uiteindelijk geen veiligheidsvraagstuk, maar een sociaal vraagstuk’, meldt het partijprogramma.

Niet elke partij ziet een positief verband tussen werk en integratie. Wat de PVV betreft moet de tewerkstellingsvergunning zelfs worden uitgebreid naar arbeidsmigranten van binnen de Europese Unie. VVD en NSC koppelen succesvolle integratie naast taalverwerving vooral aan ‘vrijheden en plichten’ en Nederlandse ‘normen en waarden’. Wie naar het gemeentehuis gaat voor een feestelijke naturalisatieceremonie, neemt wat NSC betreft voortaan niet alleen een paspoort, maar ook een ‘publieksversie’ van de Grondwet mee naar huis.