Hogere uitkering een 'zekerheidje'

Verhogen, verlagen, strengere controles, of juist meer vrijheden? Met bestaanszekerheid als ‘hot topic’ is de bijstandsuitkering, nog meer dan voorheen, een politieke speelbal bij de aankomende verkiezingen. Opvallend veel partijen willen de kostendelersnorm afschaffen. Zo blijkt uit een analyse door Binnenlands Bestuur. Dat zou een flinke verhoging van de totale uitgaven aan bijstand betekenen.

Hogere uitkeringen

De hoogte van de bijstandsuitkering staat bij veel partijen direct- of indirect ter discussie. Indirect omdat de hoogte van de bijstandsuitkering gekoppeld is aan het minimumloon, en dit minimum van veel partijen mag stijgen. De gulste partijen zijn Denk, PvdD, GroenLinks/PvdA, BIJ1 en de SP. Zij willen het minimumloon naar 16 euro per uur brengen en de bijstandsuitkering laten meestijgen. Sommige van hen stapsgewijs, en andere per direct. De precieze stijging van de bijstandsuitkering die daaruit voortvloeit is afhankelijk van de gezinssituatie. Een huishouden met twee volwassenen moet nu rondkomen van één maandsalaris ter hoogte van het minimumloon.

Een verhoging van het minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen wordt door bijna alle partijen gedragen. De hoogte van het nieuwe minimumloon en de urgentie die partijen daarbij voelen loopt wel uiteen. Zo noemen SGP, BBB, CDA, ChristenUnie, D66, BVNL, NSC, PVV, Volt, en de VVD allemaal in hun verkiezingsprogramma dat het minimumsalaris omhoog moet. De SGP is iets terughoudender als het gaat om het meestijgen van de bijstandsuitkering en merkt op dat deze niet te hoog mag zijn, om de stap naar betaald werk te blijven stimuleren. ‘Bij onvoldoende bereidheid om te werken vervalt het recht op bijstand’, aldus de gereformeerden.

Tegengeluid

Uitzonderingen op de wens het minimumloon en de bijstandsuitkering te verhogen zijn JA21 en FVD. Volgens de partij van Joost Eerdmans wakkert een hoger minimumloon een loon-prijsspiraal aan, en maakt het de stap naar werk moeilijker. Forum rept niet over een verhoging van het minimumloon, maar zegt over de uitkeringen dat deze in sommige gevallen te hoog zijn. ‘De bijstandsuitkering moet en vangnet zijn, geen hangmat’, aldus Baudet en consorten. De partij wil daarnaast dat asielzoekers geen toegang hebben tot sociale voorzieningen, zoals een uitkering. Zo ook de PVV, die wel de uitkeringen wil verhogen, maar schrijft dat niet-westerse allochtonen massaal profiteren van het uitkeringsstelsel, en dat de sociale zekerheid beschermd moet worden ten behoeve van ‘Nederlanders die tijdelijk een steuntje in de rug nodig hebben’.

Fraude en controle

Voor de partij van Wilders is daarbij heel belangrijk dat fraude ‘keihard’ wordt aangepakt. Ook FVD wil een hardere aanpak van uitkeringsfraude. De VVD wil naast boetes voor bijstandsgerechtigden die zich niet aan de regels houden ook sancties die bijvoorbeeld scholing opleggen. De liberalen willen daarnaast net als JA21 dat de taaleis, die bepaalt dat bijstandsgerechtigden een minimum beheersing van de Nederlandse taal moeten hebben, strenger moet worden. ‘Nederlands leren is cruciaal op weg naar een baan’, aldus de partij van Yeşilgöz.

PvdD, D66, Volt, GroenLinks/PvdA, benoemen juist dat ze willen dat de Participatiewet meer uitgaat van vertrouwen, en willen dus dat er minder strenge controles plaatsvinden. Zo wil GroenLinks/PvdA de taaleis juist afschaffen. Denk schrijft dat ‘keiharde regels die mensen in het nauw brengen afgeschaft moeten worden.’ BIJ1 wil zelfs de gehele Participatiewet afschaffen. Die is volgens de partij mislukt. Volt geeft aan de ‘spaghetti aan regels’ te willen terugdringen.

Tegenprestatie 

De partijen die zijn voor het versoepelen van de bijstandsregels pleiten in veel gevallen voor het afschaffen van de tegenprestatie in de bijstand. Op dit moment mogen gemeenten eisen dat iemand een tegenprestatie in de vorm van een onbetaalde maatschappelijk nuttige activiteit uitvoert. Doen ze dat niet, dan mag de gemeente de uitkering verlagen. De lokale overheid heeft veel vrijheid in de manier waarop ze met de tegenprestatie omgaan. PvdA/GroenLinks, PvdD, BIJ1, Denk en de SP willen deze mogelijkheid voor gemeenten in zijn geheel schrappen. ‘Vrijwilligerswerk blijft altijd vrijwillig’, aldus de socialisten. ‘Werken zonder loon staan we niet toe.'

Kostendelersnorm schrappen

Nog populairder dan het schrappen van de tegenprestatie is het schrappen van de kostendelersnorm. Deze norm houdt in dat het aantal huisgenoten dat iemand heeft meetelt voor de hoogte van de bijstandsuitkering. Een alleenwonende bijstandsgerechtigde ontvangt op dit moment een uitkering ter hoogte van 70 procent van het minimumloon, terwijl een samenwonend stel een uitkering krijgt ter hoogte van 100 procent van het minimumloon (50 procent per persoon). Hoe meer huisgenoten, hoe lager de individuele uitkering is. Zo krijgt iemand die met vier anderen samenwoont slechts 38 procent van het minimumloon als uitkering.

BBB, CDA, GroenLinks/PvdA, SP, PvdD, Volt en Denk willen de kostendelersnorm volledig afschaffen. Daarmee wordt de hoogte van de gemiddelde uitkering dus significant meer. De ChristenUnie wil de kostendelersnorm enkel afschaffen in het geval van tijdelijk onderdak, bijvoorbeeld wanneer iemand een familielid onderdak biedt. D66 wil het enkel afschaffen in het geval van mantelzorg. Mensen moeten daar volgens de partij van Jetten niet financieel voor gestraft worden.

En verder  

Buiten de grote thema’s die de toekomst van de bijstandsuitkering de komende jaren zullen bepalen zijn er verschillende partijen die in hun programma’s kleinere wijzigingsvoorstellen doen. Zo pleit BBB ervoor dat het rijk meer middelen beschikbaar stelt voor de bijzondere bijstand ‘om mensen die onder het sociaal minimum zakken op te vangen.’ De SGP wil dat de sollicitatieplicht niet meer geldt voor alleenstaande ouders met kinderen die nog leerplichtig zijn. Op dit moment is die vrijstelling er alleen tot het kind de leeftijd van vijf jaar bereikt.

NSC wil (net als D66) het bestaansminimum egaliseren. Volgens de partij van Omtzigt is het onwenselijk dat gemeenten nu verschillend compenseren voor de te lage uitkeringen. Dat is een opmerkelijk verschil met zijn oude vrienden van het CDA, die juist pleiten voor meer vrijheden voor gemeenten bij de uitvoering van de bijstand. D66 wil dat gemeenten microkredieten gaan verstrekken voor uitkeringsgerechtigden die een onderneming willen starten. De VVD stelt ten slotte voor dat ondernemers van wie de onderneming failliet is gegaan een jaar lang worden uitgesloten van de inkomenstoets die geldt voor de bijstandsuitkering.