Liever een hond dan Wajong

Tientallen gemeenten vergoeden hulphond, Amsterdam niet

De Amsterdamse Ellen* is autistisch en heeft een hulphond/assistentiehond nodig. Dat vindt ze zelf en dat vindt ook het bureau dat de Wmo-indicatieadvisering voor de gemeente Amsterdam afhandelt, maar het stadsbestuur denkt daar anders over. Omdat ze een autisme spectrum stoornis heeft, mag Ellen rekenen op allerhande Wmo-hulp, maar een hulphond heeft volgens het stadsbestuur van GroenLinks, D66, PvdA en SP (nog) onvoldoende wetenschappelijk aangetoonde meerwaarde.

Ellen legt zich er niet bij neer en klaagt haar nood bij de Amsterdamse bestuursrechter. Dat doet ze in het najaar van 2018 en na een tweede afwijzing doet ze dat dit najaar weer.

De 26-jarige Ellen leeft al sinds haar 21ste van een Wajong-uitkering. De gemeente voorziet haar van ambulante hulp, aangepast vervoer en eetondersteuning (ze heeft ook een eetstoornis). Daarmee vindt de gemeente dat ze voldoet aan de doelstelling van de Wmo: ervoor zorgen dat mensen zichzelf kunnen redden en kunnen deelnemen aan het sociale leven. Die kostbare hulp zou Amsterdam zich kunnen besparen als ze Ellen een hulphond zou geven, vindt Ellen. En niet alleen de hulp, ook de uitkering.

Ellen in de Amsterdamse rechtszaal: ‘Ik ben begonnen met mijn studie geneeskunde. Het is erg zwaar. Ik heb heel veel last van stress en problemen. Collegelopen lukt me niet. Als ik mijn studie, ondersteund door een assistentiehond, kan afmaken, dan lever ik de samenleving alleen maar geld op. Nu houdt de gemeente mij met veel geld in leven. Een zinvol leven is het niet.’

Onschatbare waarde
Zorgverzekeraars vergoeden honden voor mensen met lichamelijke beperkingen (ADL-hond), signaalhonden en blindengeleidehonden. Hulphonden voor mensen met psychische stoornissen moeten vanuit de Wmo of Jeugdwet worden bekostigd. De opleiding van zo’n hulphond kost rond de 19.000 euro en duurt ongeveer twee jaar, plus acht jaar ondersteuning.

Bultersmekke Assistancedogs leidt jaarlijks 75 tot 100 hulphonden op, ‘en de vraag blijft stijgen’, zegt bestuurssecretaris van de stichting Joep Mourits. ‘Het zou goed zijn als er een eenduidige bekostiging komt.’ Hulphonden kunnen van onschatbare waarde zijn voor mensen met een psychische stoornis, zegt Mourits. ‘Ellen kan met een hulphond de universiteit in; ze kan alleen boodschappen gaan doen, naar de huisarts of de bibliotheek gaan. Iemand met een autisme spectrum stoornis krijgt meer zelfvertrouwen. De assistentiehond merkt dat de stress en angst oplopen, eerder dan Ellen dat zelf in de gaten heeft, en kan die in belangrijke mate wegnemen.

Hij gaat tussen zijn baasje en mensen staan die te dichtbij komen. Een assistentiehond leert dat uit zichzelf te doen, zonder commando’s. Dat vereist wel een intensieve training van baasje en hulphond.’ Amsterdam wil er niets van weten. Op de gemeentesite staat in chocoladeletters: ‘Kan ik via de gemeente een hulphond/ assistentiehond aanvragen?’ Het antwoord staat er pal achter: ‘Nee, dat kan niet.’

Amsterdam houdt de boot af, omdat, in de woorden van gemeentejurist Kees Smit in de rechtszaal, ‘de meerwaarde van een hulphond niet wetenschappelijk vaststaat. Dat is een principieel punt voor het college van B&W.’ Dat het eigen Indicatieadviesbureau Amsterdam dit voorjaar in een advies de verwachting uitsprak dat Ellen gebaat zou zijn bij een hulphond, vermocht het vooruitstrevende stadsbestuur niet op andere gedachten te brengen. Wetenschappelijk bewijs ontbreekt, en er is nog wat, aldus gemeentejurist Smit bij de bestuursrechter: ‘De angst is dat er straks dertig aanvragers op de stoep staan als we honden gaan toekennen. Je weet niet of het gebeurt, maar die vrees is er wel.’

Tachtig gemeenten
‘Amsterdam zou blij moeten zijn met die mensen op de stoep’, reageert Joep Mourits van Bultersmekke Assistancedogs. ‘Een assistentiehond kan de adequaatste en de goedkoopste vorm van individuele begeleiding zijn. Amsterdam heeft bij mijn weten in ieder geval vijf verzoeken om een hulphond afgewezen. Daarmee heeft de stad zichzelf en haar burgers tekortgedaan, want individuele hulp en uitkeringen zijn vaak duurder dan een assistentiehond. Als je de opleiding van een assistentiehond uitsmeert over zijn levensduur, dan kost deze 24/7 begeleiding de gemeente nog geen 2.000 euro per jaar. Daarnaast kun je besparen op andere voorzieningen.’

Naast de voordelige psychologische effecten van een hulphond, zien veel gemeenten hulphonden ook om deze (financiële) reden zitten, ervaart Joep Mourits. ‘Zij redeneren dat de kost voor de baat uitgaat. We doen nu zaken met zo’n tachtig gemeenten. Grote gemeenten als Arnhem, Leeuwarden en Den Haag en kleinere als Helmond, Tynaarlo en Brummen. Sinds kort is Utrecht door de bocht. Arnhem heeft al verschillende assistentiehonden vanuit de Wmo bekostigd. Het valt mij op dat de eerste assistentiehond die vanuit een gemeente wordt bekostigd, mede te danken is aan Wmo-consulenten die inzien dat deze voorziening werkt en daarover de strijd in het gemeentehuis aandurven.

Menig Wmo-consulent weet de collega’s te overtuigen, zeker bij kleinere gemeenten waar consulenten veelal goed in beeld hebben wie hulp nodig hebben.’ Veel gemeenten zijn open over de financiering van hulphonden, maar een aantal wenst volgens Mourits ‘niet gecommuniceerd te zien dat zij een assistentiehond hebben bekostigd vanuit de Wmo of de Jeugdwet’. Etten-Leur is niet zo kleinmoedig. Zij ziet het aanbieden van een hulphond als ‘uitzonderlijk maatwerk’ en iedereen mag weten dat de Brabantse gemeente een hulphond vergoedt als daartoe medisch aanleiding is. ‘We zijn er trots op dat we maatwerk leveren als dat nodig is’, zegt wethouder Frank Vrolijk (gezondheid en maatschappelijke ondersteuning, VVD). Wmo-consulenten in de Brabantse gemeente gaan het gesprek aan met hulpbehoevende inwoners als een hulphond de beste hulpoplossing lijkt.

Wethouder Vrolijk: ‘We hebben dit jaar voor twee hulphonden de training bekostigd. De Wmo-consulenten constateerden dat deze mensen zo geïsoleerd waren geraakt dat er eigenlijk 24 uur per dag en zeven dagen in de week hulp gegeven zou moeten worden. Dat was niet te doen. We hebben de hulpvraag gewogen en toen kwamen we tot de conclusie dat een hulphond een goede oplossing kon zijn.’

Terwijl ’s lands hoofdstad altijd nee zegt, bekijkt Etten-Leur een verzoek altijd ‘van geval tot geval’. ‘We bestuderen de gevallen en we kijken naar wat werkt. Als de specialisten zeggen dat iets werkt en we kunnen maatwerk leveren, dan doen we dat’, zegt wethouder Vrolijk. De gemeente is niet bang dat er straks drommen Etten- Leurders op de stoep staan voor een hulphond. Vrolijk: ‘Iedere aanvraag beoordelen we namelijk op dezelfde manier. Als een hulphond de beste oplossing is, dan wordt het een hond. We gaan de beste oplossing natuurlijk niet uit de weg.’

Maatwerk
Je hoeft geen rekenkunde gestudeerd te hebben om te kunnen begrijpen dat een dure hulphond altijd nog goedkoper is dan het leveren van voortdurende begeleiding en zorg, 24 uur per dag, zeven dagen in de week, stelt Vrolijk. ‘Maar dat is niet ons uitgangspunt geweest. Ons uitgangspunt was echt: hoe kunnen we mensen zo goed mogelijk met maatwerk van dienst zijn.’ In een geval heeft de hulphond andere begeleiding bijna onnodig gemaakt, in het andere geval is de begeleiding teruggebracht tot een paar uur per dag, aldus wethouder Vrolijk. ‘En we delen die ervaringen graag met andere gemeenten.’ De bestuursrechter in Amsterdam doet een dezer dagen uitspraak over Ellens verzoek om een hulphond.

* Op verzoek van de rechtbank noemen we haar Ellen.