‘Maak geen regels, maar regel het’

Ambtenaren, wijkmanagers, wethouders en andere professionals die bij bewonersinitiatieven betrokken zijn, lopen zélf aan tegen de kaders en ongeschreven wetten. Vooral op het gebied van financiën, regels en systemen ervaren ze struikelblokken. Ze vinden wel oplossingen, maar hebben ook behoefte aan regelruimte en ruggensteun.

Niet langer uitzondering

Dat blijkt uit ‘Ruimte maken, waar wachten we op? Samenwerken met bewonersinitiatieven’, een publicatie van Katalys. De organisatie presenteerde de publicatie donderdag in Arnhem, waar de organisatie 135 jaar geleden werd opgericht. Burgemeester Ahmed Marcouch, sinds dit jaar voorzitter van Katalys, overhandigde virtueel het eerste exemplaar aan de Gelderse gedeputeerde Dirk Vreugdenhil (CU). Hierin vertellen 600 beleidsmakers en -uitvoerders waar zij over struikelen en welke oplossingen goed werken. Allemaal blijken ze behoefte te hebben aan één ding: laat bewonersinitiatieven niet langer uitzondering zijn, maar onderdeel van een logische en structurele samenwerking. ‘Maak geen regels, maar regel het’, aldus Jitske Tiemersma, directeur van Katalys.

Spagaat systeem- en leefwereld

De gesprekken met ruim 600 direct betrokkenen, van ambtenaren en wethouders tot wijkwerkers en ervaren initiatiefnemers, gingen over de vraag: ‘Waar loop jij zelf tegenaan in jouw organisatie? En hoe los je dat op?’ In tien bijeenkomsten gingen zij in gesprek en deelden hun voorbeelden, obstakels, kennis én geitenpaadjes. Volgens Katalys toont de totale opbrengst een indringend beeld van de ‘spagaat tussen de systeemwereld en de leefwereld’: tussen écht ruimte willen geven aan initiatieven van mensen die samen hun omgeving willen verbeteren en de beperkte bewegingsruimte van de professionals zelf binnen hun eigen systemen. De uitkomst laat zien wat volgens professionals zélf werkt om uit die spagaat te komen. Dat leverde een keur aan voorbeelden in het hele land, tips van en voor professionals en tips en handreikingen voor initiatiefnemers op.

Rugdekking geven

Eén van de voornaamste factoren die de kloof tussen de leef- en de systeemwereld in stand houdt is: ‘angst’. Angst dat dingen mislukken, voor aansprakelijkheid, precedentwerking en reputatieschade of angst om te stoppen als er eenmaal (veel) geld in zit. Angst leidt vaak tot meer regels en/of controle. Om dit te doorbreken is een andere interne cultuur nodig. Een cultuur waarin bestuurders stáán voor hun beleid en voor ‘het apparaat’. Om die rugdekking te geven is moed van bestuurders nodig, zei de vorige voorzitter van Katalys, Annemarie Jorritsma, eerder in een speech.

Regels en geld

‘Regels voorop’ en werken met mensen die regels vooropstellen, staat op nummer twee van de struikelblokken in het eigen werk. ‘Regels werken goed in een stabiele situatie maar in de voortdurend veranderende leefwereld, kan het knellen en tegengesteld zijn aan de bedoeling van de regels. Dat dit in samenwerking met bewonersinitiatieven vaak het geval is, verwondert niet.’ En op nummer drie staat: alles rondom geld. Dat mensen dit als struikelblok zien, komt vooral door de vele regels en de versnippering van de budgetten. Hiermee hebben vooral de initiatiefnemers te maken, maar zij die hen ondersteunen, zien het ‘haarscherp’ en zouden het ook graag anders willen. De tip die hieruit voortkomt is typisch ambtelijk-bestuurlijk: noem het een pilot.

Staand beleid is nodig

Noem het een pilot? ‘Die tijd ligt achter ons. Staand beleid is nodig, met de gemeenschap als vertrekpunt. De eerste tekenen zijn er!’, is juist een van de conclusies die Katalys uit de publicatie trekt. ‘Georganiseerde ruimte voor de gemeenschap is dringend nodig. Beleid kan en mag niet meer gaan over de “uitzonderingssituatie” van bewonersinitiatieven.’ Het is onvermijdelijk dat de lokale gemeenschap, naast de overheid en de markt, bepalend wordt voor de samenleving, is een andere conclusie ‘We zitten nu in een overgangsfase en daarin piept en kraakt het.’

Ruimte en mandaat

Verder is, zoals gezegd, ruggensteun vanuit de top van de organisatie onontbeerlijk voor professionals die met hart en ziel werken aan de ruimte die bewoners nodig hebben. Zij hebben ruimte en mandaat nodig. ‘Het is de roep om leiderschap.’ En tot slot: we moeten er samen wat van maken. ‘Als we meer ruimte willen, minder regels, minder wurggreep, meer samen, meer zelf… dan betekent dat ook méér leven, meer toeval, meer dingen die anders of mis gaan.’ In de praktijk zoeken mensen, wanneer iets niet (direct) lukt, soms naar een zondebok. De ‘overheid’ of de ‘gemeente’ moet het maar moet oplossen. ‘Maar “we” moeten leren het samen op te lossen, als deelgenoten van onze gemeenschap.’

Regel het

Het is duidelijk dat verandering in de lucht hangt, stelt Tiemersma. Ze ziet een nieuwe dynamiek in opkomst tussen publiek, privaat en collectief. Ze wijst erop dat de beweging van actieve bewoners maar liefst 4,2 miljoen Nederlanders telt. ‘Mensen die zich allemaal inzetten in en voor hun eigen omgeving. Onze samenleving heeft die mensen keihard nodig: om de contacten in de buurt goed te houden, om elkaar op te vangen en te zorgen voor elkaar, om de wijk leefbaar te houden, om de klimaatverandering het hoofd te bieden. De professionals die stappen zetten om samenwerking met initiatieven te laten wérken, verdienen rugdekking. Initiatiefnemers en professionals hebben een gezamenlijke behoefte: maak geen regels, maar regel het!’