Passende Participatiewet voor arbeidsbeperkten ver weg

Het kabinet gaat de aanbevelingen van de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (Octas) voor het passender maken van de Participatiewet voor mensen zonder- of met beperkt arbeidsvermogen bezien in de fundamentele herziening van de Participatiewet. Dat staat in het regeerprogramma. In de praktijk betekent dat weinig, aangezien Octas zelf ‘geen betaalbare, uitlegbare en uitvoerbare’ oplossingen voor de problematiek heeft gevonden.

Ziek in de bijstand

Gemeenten merken dat een flink deel van de bijstandsgerechtigden met een uitkering onder de participatiewet niet zomaar weer aan het werk kan. Het gaat om mensen een beperking, of die chronisch ziek zijn, maar die bijvoorbeeld geen arbeidsverleden hebben waardoor ze geen aanspraak kunnen maken op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Die groep heeft geen- of beperkt vermogen om te werken, maar onder de Participatiewet wordt wel van ze verwacht dat ze zo snel mogelijk weer aan het werk gaan.

Welbekend probleem

Het is een probleem dat al regelmatig is aangekaart, door de politiek maar ook door instanties als het SCP, maar waar tot op heden nog geen oplossing voor is gevonden. In het regeerprogramma heeft het kabinet Schoof aandacht voor de problematiek, concreet met de passage waarin staat dat het kabinet de aanbevelingen van Octas voor het passender maken van de Participatiewet voor mensen zonder of met beperkt arbeidsvermogen zal meenemen in de fundamentele herziening van de Participatiewet. Dat klinkt hoopvol, alleen zegt het in de praktijk nog weinig over de denkrichting van het kabinet.

Octas

Octas heeft namelijk wel een advies uitgebracht over het vereenvoudigen van het arbeidsongeschiktheidsstelsel, met daarin ook aandacht voor de problematiek in de participatiewet, maar een oplossing is allesbehalve voorhanden. Sterker nog, Octas moest anderhalf jaar na haar oprichting concluderen dat zij geen passende oplossing had weten te vinden. ‘De probleemanalyse liet zien dat de Participatiewet onvoldoende perspectief biedt voor mensen zonder of met een beperkt arbeidsvermogen. Hier hebben we helaas geen betaalbare, uitlegbare en uitvoerbare variant voor gevonden’, zo leest het eindrapport van februari 2024.

Denkrichtingen

Er waren wel een aantal denkrichtingen die Octas voorstelde, maar allemaal liepen die al snel tegen obstakels aan. Eén daarvan was om een vrijstelling van de partner- en vermogenstoets in de Participatiewet te regelen voor vroeggehandicapten die voor de Wajong zijn afgewezen. Dat zou alleen tot onuitlegbare verschillen leiden tussen verschillende bijstandsgerechtigden. Een vrijstelling voor alle mensen zonder arbeidsvermogen zou dat oplossen, maar dat zou grote budgettaire gevolgen hebben en gemeenten flink extra belasten in de uitvoering. Een verruiming van de Wajong zou ook duur en belastend zijn voor het UWV.

Geen oplossing

Het is kortgezegd in de praktijk vrijwel onmogelijk om mensen zonder arbeidsvermogen in de bijstand anders te behandelen zonder dat het veel geld kost of onuitvoerbaar wordt. Het toenmalige demissionaire kabinet zei over die conclusie dat het illustreert dat er niet een alomvattende oplossing is die alle knelpunten binnen het systeem van arbeidsongeschiktheid wegneemt. Het enige concrete voorstel van Octas was om mensen vanuit gemeenten beter te begeleiden, maar of dat wel haalbaar is heeft de commissie niet getoetst.

Regeerprogramma

De onafhankelijke commissie adviseerde om nog een apart traject op te starten om de groep met weinig arbeidsvermogen beter te gaan helpen. Die oproep nam het kabinet ter harte, maar dat traject is er vooralsnog niet. Daarom biedt het werk van Octas in de praktijk weinig houvast als het gaat om de herziening van de Participatiewet voor mensen met weinig- of geen arbeidsvermogen. Daarmee geeft het regeerprogramma weinig inzicht in hoe het kabinet Schoof de fundamentele herziening van de Participatiewet voor ogen heeft en lijkt een oplossing voor de problematiek ver weg.