‘Inkomentoets bijstand moet worden uitgesteld’

Staatssecretaris Paul de Krom (Sociale Zaken, VVD) wil dat vanaf 1 januari in de bijstand wordt getoetst op het inkomen van alle gezinsleden, ook van meerderjarige inwonende kinderen. Een meerderheid in de Eerste Kamer ziet die plannen liever versoepeld. Pas 20 december besluit de senaat. Het uitvoeren van deze huishoudentoets is zeer bewerkelijk. ‘Als je op 20 december besluit om een ingrijpende maatregel als deze op 1 januari te laten ingaan, is dat vragen om moeilijkheden’, zegt Luc Severijnen, directeur uitvoering Wwb bij de dienst Sociale Zaken in Rotterdam.

‘De gemeentelijke database, nu ingericht op het registreren van gegevens van 1 à 2 mensen per dossier, moet worden aangepast aan een variabel aantal van 1 tot 10 personen. Dat is heel veel werk, dat heel zorgvuldig moet gebeuren.’ Zo niet, dan ontstaat het gevaar dat andere uitkeringsinstanties verkeerde gegevens krijgen en daarop hun toewijzingen baseren, zegt Johan Koemeester, financieel coördinator bij Sociale Zaken in Boxtel. De Brabantse gemeente is al weken bezig om de wijzigingen in de Wwb organisatorisch in te passen. ‘Maar het is moeilijk om er een definitieve klap op te geven, omdat alles nog in beweging is’, zegt Koemeester.

Hij vindt het geen aanlokkelijk idee om in de 10 dagen die na 20 december nog resten met tientallen collega’s vol aan de bak te moeten om de nieuwe maatregelen tijdig te implementeren. ‘Het was al een erg intensief jaar. De kerstvakantie is een natuurlijk moment voor mensen om met de familie bezig te zijn en daarna fris aan het nieuwe jaar te beginnen.’

De VNG heeft de vaste Kamercommissie voor Sociale Zaken vorige week gevraagd de tijdsdruk en implementatieknelpunten bij staatssecretaris De Krom onder de aandacht te brengen.

Beschikbaar
De bewindsman houdt vast aan de ingangsdatum van 1 januari, mede omdat ICT-leveranciers van gemeenten zeggen dat zij de aangepaste uitkeringssystemen per die datum beschikbaar zullen hebben. Dat betekent echter allerminst dat gemeenten de huishoudentoets dan al kunnen uitvoeren, aldus Koemeester. Tot mei volgend jaar zal het ICT-systeem niet zijn uitgerust met alle benodigde functionaliteiten. ‘Veel handmatige controles zullen nodig zijn, want je wilt binnen de toegestane foutmarges blijven.’

Boxtel werkt al enige tijd met een testversie van ICT-leverancier Centric, die aan enkele honderden gemeenten uitkeringssystemen levert. De ambtenaren die ermee moeten werken hebben trainingen gehad. Koemeester: ‘Als na het senaatsdebat blijkt dat nieuwe wijzigingen noodzakelijk zijn, begint het trainen weer van voren af aan. Dat is kapitaalsvernietiging.’

De deadline van 1 januari wringt des te meer, omdat gemeenten dan druk zijn met het realiseren van de jaaropgaven over 2011. Dat kan niet met de nieuwe software. ‘Maar de ICT is niet het enige dat we moeten aanpassen’, zegt Gerke Bos, hoofd informatiemanagement van de gemeente Groningen. ‘De hele procesgang moet op een andere manier. Intakegesprekken moeten anders, de correspondentie met klanten. Beschikkingen moeten worden aangepast aan de nieuwe wetgeving. Ook onze spreekkamers moeten groter worden gemaakt, die zijn voor de ontvangst van een gezin nu te klein.’

Klaar
De problemen die Bos schetst worden niet door alle gemeenten gedeeld. Wassenaar met slechts zestig bijstandsuitkeringen verwacht geen moeilijkheden met de invoering van de huishoudentoets, Almelo is er ook klaar voor, evenals Oldambt (1.060 bijstandsuitkeringen). ‘Je kunt hier gewoon op voorbereid zijn’, zegt beleidsambtenaar werk en inkomen Reint Alberts. ‘Wij hebben in augustus al een projectgroep geformeerd. Zal er op 20 december wat wijzigen, dan hoeven wij alleen maar een noodreparatie te doen.’

Alberts wijst erop dat er voor alleenstaande bijstandsontvangers niets verandert. Voor bestaande geldt een overgangsregeling tot 1 juli. Tot die tijd geldt de huishoudentoets alleen voor nieuwe instroom, landelijk geraamd op 300 à 400 bijstandsontvangers per maand.

‘Het kritisch beoordelen van kleine aantallen vergt ook heel veel inspanning’, zegt Severijnen van de gemeente Rotterdam. De uitvoering van de aangescherpte maatregelen is volgens hem erg complex. En nóg ingewikkelder geworden door de aangenomen motie-Sterk (CDA), die gezinnen waar meerdere volwassenen geen werk hebben toch in staat stelt om zich via de bijzondere bijstand tegen ziektekosten te verzekeren.

‘Om dit soort extra regel geving te kunnen uitvoeren heb je meer ambtenaren nodig. Terwijl de inzet van dit kabinet en ook van de gemeente Rotterdam juist is om het werk met minder mensen te doen.’ Johan Koemeester, gemeente Boxtel: ‘Wil je de uitvoering van een wet goed bij een uitvoeringsorganisatie neerleggen, dat moet de tijd worden gegeven om de implementatie rond te krijgen. Die tijd moet niet ingaan op het moment dat de wet en de wijzigingen nog niet helder zijn.’

Einde aan stapeling uitkeringen
Als in een huishouden financiële middelen aanwezig zijn, hoort daar geen bijstand verstrekt te worden. Met de invoering van de huishoudentoets wil het kabinet- Rutte vanaf 1 januari 2012 voorkomen dat zich achter één voordeur uitkeringen stapelen. ‘Het is niet aanvaardbaar dat in het ene huis een kostwinner met minimumloon een gezin moet onderhouden, terwijl bij de buren een bijstandsgezin met niet werkende inwonende meerderjarige kinderen meer dan twee keer zoveel inkomen heeft’, stelt staatssecretaris Paul de Krom van Sociale Zaken.

Bijstandsuitkeringen zijn het laatste vangnet voor wie dat echt nodig heeft. Zij mogen niet leiden tot een inkomen (ver) boven het minimumloon dat stimuleert om niét te gaan werken, aldus de VVD-bewindsman. Met de invoering van één bijstandsuitkering per huishouden wil hij het draagvlak behouden bij de belastingbetalers die de bijstand moeten opbrengen. Tevens zou dat de kosten van bijstand (ruim 4 miljard euro per jaar) met 55 miljoen euro verlagen. Volgens de vier grote steden, waar ongeveer eenderde van de bijstandsgerechtigden woont, kan die 55 miljoen ook worden bespaard via een alternatief plan dat veel minder bewerkelijk is dan de huishoudentoets.

Het G4-plan behelst een zakgeldregeling van circa 340 euro netto per maand voor thuiswonende niet werkende meerderjarige kinderen. Zo’n regeling wordt al toegepast voor thuiswonende studerende kinderen. De Krom ziet hier geen heil in. ‘Dit alternatief maakt geen einde aan stapeling van uitkeringen binnen één gezin en in het regeerakkoord is afgesproken dat de bijstand voor inwonende gezinsleden wordt afgeschaft.’

‘Geen prikkel om te werken’
Gemeenten maken niet alleen bezwaar tegen de haast waarmee zij de nieuwe huishoudentoets moeten invoeren, zij hebben ook inhoudelijke kritiek. De invoering van één bijstandsuitkering per huishouden maakt het voor gemeenten bezwaarlijk om kinderen aan te pakken die de regels voor re-integratie niet naleven. ‘Dan volgt een strafkorting op de uitkering die het hele gezin raakt. De vraag is of dat eerlijk en in proportie is’, zegt Luc Severijnen van de Rotterdamse dienst Sociale Zaken. Gemeenten moeten de gezamenlijke bijstandsuitkering over alle meerderjarigen uitsplitsen. Severijnen verwacht veel gedoe als moet worden uitgemaakt wie welke vaste lasten van zijn deel betaalt. ‘Heeft een van de gezinsleden schuldhulpverlening, dan neemt dat bij de anderen de prikkel weg om te gaan werken omdat schuldeisers wellicht op elke verdiende euro beslag zullen leggen.’

Severijnen wijst erop dat de prikkel om te gaan werken bij thuiswonende kinderen überhaupt wordt weggenomen, wanneer door hun inkomsten het gezin niet meer in aanmerking komt voor bijstand. In de Eerste Kamer wordt die vrees gedeeld, niet alleen door de oppositiepartijen maar ook door regeringspartijen VVD en CDA. VVD-senator Henk Beckers verwacht zelfs dat die kinderen eerder zullen besluiten op zichzelf te gaan wonen, met bijkomende problemen van dien. Het zal erom spannen of invoering van de huishoudentoets een meerderheid verwerft tijdens het debat in de Eerste Kamer op 20 december. Staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken lijkt daar niet aan te twijfelen. Hij schrijft aan de Eerste Kamer: ‘De huishoudentoets leidt tot een lagere uitkering, waardoor juist wel een prikkel ontstaat om sneller een baan te accepteren en zo het inkomen te verhogen.’