Energietoeslag lijdt onder eigen succes

De energietoeslag is enorm succesvol wat betreft het bereiken van inwoners met een laag inkomen. Maar dat succes zorgt ook voor financiële problemen: bijna de helft van de gemeenten moet het budget voor de toeslag aanvullen omdat er meer mensen worden geholpen dan verwacht.

Dat blijkt uit een peiling onder 125 gemeenten (die samen 6 miljoen inwoners vertegenwoordigen) van Divosa, de vereniging voor gemeentelijk directeuren in het sociaal domein.

Bereik

De energietoeslag is bedoeld voor huishoudens met een inkomen tot 120 procent van het sociaal minimum (hoewel sommige gemeenten op eigen initiatief die grens hebben verhoogd). Maar liefst 90 procent van de doelgroep wordt daadwerkelijk bereikt, blijkt uit de peiling van Divosa. Geen enkele andere gemeentelijke regeling kent zo’n groot bereik.

Tekort

Het ongekende succes zorgt er ook voor dat gemeenten meer geld kwijt zijn aan de regeling dan ze van het rijk hebben gekregen. Bijna de helft van de ondervraagde gemeenten komt geld tekort. Het zijn vooral de kleinere gemeenten die eigen middelen moeten bijleggen, maar ook twee van de G4-steden geven aan geld tekort te komen. Gemiddeld bedraagt het tekort 15 procent van de totale kosten.

Rijksdiensten

Het rijk heeft beloofd de kosten van de energietoeslag volledig voor haar rekening te nemen. Divosa en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) verwachten dan ook dat de landelijke overheid de tekorten compenseert.  

‘De uitvoering van een rijksregeling, zoals de energietoeslag, zou niet tot hogere uitgaven voor gemeenten moeten leiden’, schrijft Divosa. ‘Zeker niet omdat gemeenten hier een stap naar voren hebben gedaan omdat de rijksdiensten niet konden leveren.’ Gemeenten hadden liever gezien dat de Belastingdienst de energietoeslag had uitgevoerd, maar gingen akkoord met de regeling omdat er geen alternatief was.

Vertrouwen

Komt er geen extra geld, dan heeft dat consequenties voor de dienstverlening van gemeenten, waarschuwt Divosa. De extra benodigde middelen moeten immers ergens vandaan komen. De meeste gemeenten plussen het budget voor de energietoeslag op met geld uit de algemene reserve of de bijzondere bijstand.

Mocht compensatie voor de tekorten uitblijven, dan kunnen gemeenten op de rem gaan staan bij de uitvoering van de energietoeslag voor 2023. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld een lagere inkomensgrens hanteren of een vermogenstoets inzetten.

De uitvoering van de energietoeslag moet niet ten koste gaan ‘van vertrouwen tussen gemeenten en rijk als het gaat om het in partnerschap realiseren van snelle oplossingen in tijden van crises’, vindt Divosa.

Individueel

Divosa pleit ervoor dat gemeenten de tekorten individueel krijgen terugbetaald. ‘Een generieke nabetaling is niet de oplossing’, aldus de vereniging. ‘De helft van de gemeenten ervaart immers geen tekort en zullen onnodig bijgeplust worden.’

Tegelijkertijd vindt Divosa niet dat de gemeenten die geld overhouden op de regeling dat overschot moeten terugbetalen. ‘Dat was vooraf niet afgesproken, en deze middelen zijn vaak al ingezet in aanvullende maatregelen. We vinden dat het rijk de verantwoordelijkheid moet nemen ten aanzien van de imperfecties van de verdeelsleutel.’