Gemeenten willen duidelijkheid over asielbeleid

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten maakt zich zorgen over de implementatie van de spreidingswet. Voor gemeenten is het nog onduidelijk hoe asielminister Marjolein Faber (PVV) het interbestuurlijk toezicht wil vormgeven. Zij weten niet óf, hoe en wanneer de bewindsvrouw gaat handhaven. Verder heerst er onzekerheid omtrent de financiering van de tijdelijke gemeentelijke opvang, die op 1 juli afloopt. Woensdag debatteert de Tweede Kamer met Faber over het asielbeleid.

Ter Apel

Gemeenten zijn momenteel druk bezig met het realiseren van 96.000 opvangplekken voor asielzoekers. Volgens de laatste prognoses zullen er op 1 januari zelfs 115.000 plekken nodig zijn. Ondertussen wachten tienduizenden statushouders in opvanglocaties op een woning, waardoor de doorstroom stagneert. Dit probleem wordt het eerst zichtbaar in Ter Apel. In het aanmeldcentrum staan de veiligheid en leefbaarheid onder druk, wat leidt tot zeer ernstige veiligheidsrisico’s voor zowel bewoners als medewerkers.

‘Een donkere wolk’

Tegelijkertijd werkt het kabinet aan de intrekking van de spreidingswet, een verbod op het met voorrang huisvesten van statushouders en de afschaffing van de taakstelling. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vindt dit uiterst zorgelijk: ‘We voorzien dat de situatie in Ter Apel – en de chaos in de keten in bredere zin – hierdoor eerder verslechtert dan verbetert.’ Volgens de koepel hangen de plannen ‘als een donkere wolk’ boven de uitvoerbaarheid, het lokale draagvlak en de solidariteit tussen gemeenten. Maatregelen die andere organisaties raken – zoals de bezuinigingen op de juridische begeleiding van asielzoekers door Vluchtelingenwerk – versterken dit effect. De VNG verwacht dat de maatregelen ook grote problemen veroorzaken op andere beleidsterreinen, zoals bij de inburgering en integratie van nieuwkomers.

Ontbrekende kaders

Zolang de spreidingswet en de taakstelling nog gelden, doen gemeenten wat nodig is om het (verder) vastlopen van de asielketen te voorkomen. Dat is echter niet eenvoudig, stelt de VNG: ‘Niet alleen hebben gemeenten te maken met veel meer (aandachts)groepen die behoefte hebben aan onderdak. Ook hebben gemeenten last van zwalkend rijksbeleid en ontbrekende kaders.’

Handhaven

De gemeentekoepel maakt zich zorgen over de implementatie van de spreidingswet. Op 20 december zijn de verdeelbesluiten bekend gemaakt. Gemeenten zijn naarstig op zoek naar geschikte locaties, die volgens de wet per 1 juli beschikbaar moeten zijn. Voor lokale overheden is het echter onduidelijk hoe asielminister Marjolein Faber (PVV) het interbestuurlijk toezicht wil vormgeven. Gemeenten weten niet óf, hoe en wanneer de bewindsvrouw gaat handhaven. ‘We hechten eraan dat de minister uitstraalt dat alle gemeenten gehouden zijn aan het verdeelbesluit, om te voorkomen dat de onderlinge solidariteit onder druk komt te staan’, schrijft de VNG.

Vertraging

Ook wil de koepel meer zicht krijgen op hoe de minister verschillende redenen voor vertraging gaat beoordelen: ‘Er zijn immers verschillende factoren van invloed op de haalbaarheid van de plannen. Zo kunnen beletsels in het fysieke domein – zoals netcongestie, beperkingen door stikstofproblematiek en geluidscontouren – de zoektocht en realisatie ernstig bemoeilijken.’ Bovendien is het volgens de VNG onzeker in hoeverre het COA binnen enkele maanden alle aangedragen locaties kan openen, zeker als veel gemeenten kiezen voor kleinschaligheid. De gemeenten willen dat Faber bevestigt dat zij de spreidingswet zal handhaven, en dat zij zo snel mogelijk de uitwerking van het interbestuurlijk toezicht openbaar maakt.

Spoed

Verder heerst er onduidelijkheid over de financiering van de tijdelijke gemeentelijke opvang. In april riep het kabinet gemeenten op om met spoed opvanglocaties te openen. Om de druk op het COA te verlichten, zijn gemeenten destijds gevraagd om onder andere het dagelijks beheer en de begeleiding zelf uit te voeren. De eindverantwoordelijkheid blijft bij het COA. Dit concept is bekend komen te staan als ‘tijdelijke gemeentelijke opvang’. De ervaringen zijn in veel gemeenten goed, zegt de VNG: ‘Ze hebben meer regie op de opvang en kunnen een actievere rol pakken richting de bewoners van de opvang, wat participatie ten goede komt.’

Bekostiging

De financiering van deze tijdelijke opvang loopt echter tot 1 juli. Gemeenten tasten in het duister over de bekostiging na die datum. De hoogte van het bedrag, de looptijd en de voorwaarden: het is allemaal nog onbekend. Voor gemeenten die hun tijdelijke opvang graag willen voortzetten – en daartoe zo snel mogelijk (huur)contracten moeten kunnen afsluiten – dringt de tijd, aldus de VNG. Zij zou het ‘buitengewoon zonde’ vinden als de goede ervaringen verloren gaan vanwege voortdurende onduidelijkheid over geld. De gemeenten willen daarom zo snel mogelijk helderheid over de financiële kaders voor deze tijdelijke opvang.

Woensdag debatteert de Tweede Kamer met Faber over het asielbeleid. Op de agenda staan onder meer de opvangsituatie in Ter Apel, de bed-bad-brood-regeling en de verdeelbesluiten die zijn genomen in het kader van de spreidingswet.