Vuurwerk na nieuwjaar

Gemeenten kunnen hun borst natmaken. Niet alleen voor de extra taken waarvoor ze na 1 januari verantwoordelijk worden op het gebied van jeugd, werk en zorg, maar ook voor wat daar eventueel aan juridische ellende uit voortvloeit. De verwachting is namelijk dat veel burgers de beslissingen die bevoegde gemeenteambtenaren straks aan hun keukentafel nemen, niet zullen pikken.

Aloude verzekerde rechten maken met ingang van het nieuwe jaar plaats voor voorzieningen, waarbij gemeenten het verschil kunnen maken in hoe de dienstverlening uitpakt. Ontevreden burgers zullen bij ongelijke behandeling hun gelijk proberen te halen. Staatsraad Wim Deetman waarschuwde anderhalf jaar geleden al voor meer juridische conflicten tussen burgers en gemeenten. En hij maakte zich zorgen, omdat het hem opviel dat gemeentelijke juristen bij zittingen bij de Raad van State nogal eens onvoldoende beslagen ten ijs komen.

De decentralisatie betekent voor gemeenten een taakuitbreiding, nieuwe doelgroepen en een toename van het aantal beschikkingen. Alle verzoeken van burgers komen straks op de gemeenten af. Het zijn gemeenteambtenaren die de beslissing moeten nemen of een burger wél of géén aanspraak kan doen op een voorziening vanuit de nieuwe Wmo, Jeugdwet of Participatiewet. Dat vereist kennis van zaken, alertheid op het niet overschrijden van beslistermijnen en op vormfouten.

Goede dossiers vergen ambtelijke capaciteit. Niet alleen in de zorgvuldigheid van de zogeheten keukentafelgesprekken, maar ook rond de motivering van het uiteindelijke besluit. Discretionaire ruimte om maatwerk te bieden is niet zomaar iets. Het vraagt om goed gemotiveerde beslissingen. Als daar niet aan wordt voldaan, zal de rechter ingrijpen. Die zal kijken naar de kwaliteit van de motivering van individuele beslissingen en naar het dossier.

Deetman riep gemeenten daarom met het oog op de grote decentralisaties op hun juridische afdelingen op orde te maken, hun juristen bij te scholen. Het lijkt erop dat zijn noodkreet niet aan dovemansoren gericht is geweest. Het aantal vacatures voor juridisch adviseurs en beleidsmedewerkers – met name gerelateerd aan het sociaal domein – blijkt het afgelopen kwartaal flink gestegen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar, vooral bij de overheid. Dat goede nieuws blijkt uit een recente arbeidsmarktanalyse van Yacht. Of het voldoende en op tijd is, zal spoedig blijken. Over één ding mag geen misverstand bestaan. ‘Gemeenten komen niet weg met een verwijzing naar vaste regels ter verdediging van een besluit’, zegt hoogleraar socialezekerheidsrecht Gijsbert Vonk in deze special decentralisaties. Gewaarschuwd is er genoeg. En op tijd.