Experimentele armoedeaanpak vraagt om ‘lefgemeente’

De gemeente Schiedam wees vorige week een gift van twee fondsen af die ten goede moest komen aan inwoners in armoede. Het uitdelen van extra geld aan bijstandsgezinnen blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Je hebt gemeenten nodig die de ruimte die de wet biedt, durven te pakken’, zegt projectadviseur Peter van Zoeren van Kansfonds.

Ambtelijke inzet

Het klinkt als een no-brainer: de gemeente Schiedam mocht van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. 1 miljoen euro uitgeven aan een innovatieve armoedeaanpak, waarbij arme huishoudens twee jaar lang 150 euro per maand extra zouden krijgen. Kansfonds bood daar nog 200.000 euro bovenop. Toch besloot Schiedam de gift af te wijzen. Waarom? ‘Het voorstel heeft inhoudelijk, financieel en qua ambtelijke inzet grote impact’, voert het college aan als eerste reden. ‘Daarom kan het huidige demissionaire college hierover geen positief besluit nemen.’

Breekijzer

De voorgenomen gift is onderdeel van het programma Gewoon Geld Geven van Kansfonds. Daarbij wordt door de Hogeschool van Amsterdam onderzocht wat een onvoorwaardelijke, maandelijkse gift doet met kwetsbare gezinnen. De hypothese is dat het extraatje stress en andere mentale problemen kan verminderen en de kans op een baan kan verhogen. Bovendien moet het project fungeren als ‘breekijzer’ om een brede verandering aan te zwengelen. ‘Het systeem gaat nu uit van wantrouwen, controledrang en fraudebestrijding’, zegt Peter van Zoeren, projectadviseur bij Kansfonds. ‘Wij willen uitgaan van vertrouwen in de mens.’

Hobbels

Het klopt dat er ambtelijke inzet nodig is om het project uit te voeren, vertelt Van Zoeren. Zo moeten er inwoners worden benaderd en geselecteerd om mee te doen aan het experiment. ‘Maar er moet ook één en ander geregeld worden’, aldus Van Zoeren. Er zijn namelijk behoorlijk wat bureaucratische hobbels te slechten, wil een gemeente onvoorwaardelijk geld uitdelen.

Bijna onmogelijk

Kansfonds kwam die hobbels de afgelopen tijd tegen samen met de gemeente Zaanstad, die zich al heeft gecommitteerd aan het project. Van Zoeren: ‘We zijn al anderhalf jaar bezig om dit uit te zoeken. Met hoogleraren, ambtenaren en juristen proberen we dit voor elkaar te boksen. We willen mensen gewoon geld geven, maar dat wordt bijna onmogelijk gemaakt. Toch zien we oplossingen.’

Giftendrempel

Eén van die hobbels is de regelgeving rondom de bijstandsuitkering. ‘Alles wat je krijgt, wordt verrekend met de uitkering’, vat Van Zoeren samen. Dat zou betekenen dat de onvoorwaardelijke gift terug zou vloeien in de staatskas zonder dat de bijstandsontvanger er een cent op vooruit gaat. Daar is echter een oplossing voor gevonden: Zaanstad heeft de ‘giftendrempel’ verhoogd tot 1800 euro per jaar. Dat betekent dat bijstandsgerechtigden 150 euro per maand mogen ontvangen zonder te worden gekort op de uitkering. Van Zoeren: ‘Gelukkig durft de gemeente Zaanstad met ons deze tegendraadse aanpak uit te proberen. Wij noemen ze een lefgemeente.’

Belastingaangifte

De volgende drempel is de schenkbelasting. ‘Omdat wij twee jaar lang 150 euro aan mensen geven, ziet de Belastingdienst het als een eenmalige gift. Dat betekent dat het totale bedrag boven de drempel voor belastingvrij schenken uitkomt, waardoor de ontvangers belasting moeten betalen over de gift.’ Maar ook voor deze horde is een oplossing gevonden. ‘Namelijk: aangifte schenkbelasting doen. Dan wordt de schenking over twee jaar gerekend en dan blijf je onder de drempel. Dan moet je dus wel aangifte doen, maar daar helpen we de deelnemers bij.’

Kwijtschelding

Een derde hindernis is nog niet overwonnen: de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. ‘Daar zitten we nog steeds mee in de maag’, aldus Van Zoeren. ‘Als je inkomen boven de bijstandsnorm uitkomt, dan vervalt je recht op kwijtschelding. In Zaanstad kan dat oplopen tot rond de 600 euro per jaar die je misloopt.’ Op die manier zouden de deelnemers een derde van de totale schenking kwijt zijn aan lokale belastingen, die ze voorheen niet hoefden te betalen. ‘Dit gaat ook opgelost worden, maar het is wel een grote hindernis.’

Ruimte pakken

Kortom: ‘gewoon geld geven’ blijkt zo ‘gewoon’ nog niet. Van Zoeren: ‘Je hebt gemeenten nodig die de ruimte die de wet biedt, durven te pakken.’ Overigens is het niet uitgesloten dat Schiedam alsnog mee gaat doen. Het nog te vormen nieuwe college kan immers een nieuw besluit nemen over het aanbod van de twee fondsen. ‘Dat hopen we natuurlijk ten zeerste’, zegt Van Zoeren. Ondertussen is Kansfonds ook in gesprek met andere gemeenten over deelname aan het programma. Eén van de volgende deelnemers zou de gemeente Amsterdam kunnen zijn, die in het nieuwe coalitieakkoord al het voornemen heeft opgenomen om mee te doen.