Ga weg van het geld

Haal buiten naar binnen en ga weg van het geld. Gemeenten staan voor grote maatschappelijke opgaven en stellen ambitieuze doelen voor 2026, 2030, 2040 of zelfs 2050. Doelen waarbij helder is wat we op (middel-)lange termijn willen bereiken, maar waarbij niet helder is hoe die doelen worden bereikt. Jaarlijks houden gemeenten achteraf geld over en naar de toekomst zien ze tekorten. ‘Geen knaken, geen taken’ is een gehoorde kreet en de noodklok over het ravijn jaar klinkt. Naast geld vormen de arbeidsmarkt en voldoende capaciteit nog een groter probleem.

Door de aandacht voor transparantie, compliance en het voldoen aan wet- en regelgeving vormt de invulling van de begroting en de jaarstukken bij gemeenten vaak een financieel technische exercitie. Dit draagt niet bij aan effectieve sturing op maatschappelijke impact. De verplichte beleidsindicatoren passen niet bij de lokale opgaven en risicomanagement is verbonden aan de financiële positie en niet aan de maatschappelijke opgaven. Tijd voor actie!

Zo gingen gemeente Weert en gemeente Stichtse Vecht aan de slag met sturen op effecten. Met als doel om onderbouwde keuzes te kunnen maken, stevig aan het stuur te zitten en onvoorspelbaarheden te verkleinen. Zo maken zij het mogelijk om de beschikbare middelen zo optimaal mogelijk in te zetten voor de gemeenschap. Kenmerkend voor de aanpak zijn: weg van het geld, basis op orde en keuzes vanuit inzicht.

Dialogen over geld leiden af van de echte maatschappelijke opgaven. Verleg daarom de focus. Vertaal de strategische opgaven ‘buiten’ door naar  tastbare resultaten ‘binnen’. En zet daar effectieve sturing op in. Een goede duiding van de veronderstelde (vooraf) en werkelijke (achteraf) ‘causaliteit’ tussen activiteiten en effecten is van belang voor het maken van heldere beleidskeuzes en bijsturing van beleid. Laat beleidsindicatoren geen doel op zich worden. Voer het gesprek om te komen tot een gedeeld beeld over doelen, beoogde effecten, welke activiteiten daar aan bij dragen en hoe dit te meten.

Effectieve sturing begint vanuit een basis die op orde is. De eenvoud en altijd toepasbare kracht van de Deming-cirkel (Plan-Do-Check-Act) helpt om structureel de kwaliteit te verbeteren en problemen op te lossen. Je bedenkt iets, voert het uit, bekijkt of het gewenste resultaat is bereikt en stuurt bij als niet het geval is. De stappen hangen integraal met elkaar samen en kun je niet los van elkaar beschouwen. Er valt immers niets te meten als de resultaten en doelen niet voldoende meetbaar zijn gemaakt.

Natuurlijk zijn mensen en middelen van belang. Maak inhoudelijke keuzes vanuit inzicht in waar de gemeente staat in het realiseren van het beoogd effect én inzicht in de ontwikkeling van de totale financiële positie op middellange termijn. Bekijk de financiële kengetallen in onderlinge samenhang. Waak er voor dat de kengetallen geen doel op zichzelf worden.

Jeroen van Veen, concerncontroller gemeente Weert, Dennis van der Graaf, concerncontroller gemeente Alphen aan den Rijn, voorheen in Stichtse Vecht