Fraudebestrijding en oog voor mensen hoort bij elkaar

Zoals veel mensen binnen de overheid ben ik geschokt door de conclusies van de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. De enquêtecommissie concludeert dat de overheid bij fraudebestrijding in het sociaal domein onvoldoende oog heeft voor mensen en hun rechten.

Dit speelt breed binnen de overheid en gaat niet alleen om uitwassen zoals het toeslagenschandaal, concludeert de commissie. Het is onze morele plicht om met de conclusies aan de slag te gaan en ervoor te zorgen dat de overheid meer oog krijgt voor mensen en hun rechten. Maar laten we er wel voor waken dat we nu niet radicaal de andere kant op gaan en dat we de opsporing alle instrumenten uit handen nemen. Want niet iedereen heeft het goed voor met de samenleving.

Een voorbeeld dat wij vanuit gemeenten en de VNG helaas goed kennen, is zorgfraude. Malafide zorgaanbieders veroorzaken veel ellende, bij mensen die heel kwetsbaar zijn. Daar zijn schrijnende voorbeelden van: zo bracht een aanbieder mensen die heel verschillende ondersteuning nodig hebben bij elkaar onder één dak, met grote problemen voor die mensen tot gevolg. In een andere regio werden zorgcliënten bij wijze van dagbesteding in een wietkwekerij aan het werk gezet, op kosten van de gemeente.

Zorgfraude is een groot probleem, naar schatting gaat het om honderden miljoenen euro’s per jaar. Gemeenten lopen in de aanpak van malafide zorgaanbieders tegen problemen aan. Zo kan een aanbieder die in een gemeente is opgespoord en geweerd, in een andere gemeente opnieuw zijn slag slaan. In de proeftuinen aanpak zorgfraude onderzoeken gemeenten en ketenpartners hoe ze malafide aanbieders effectief kunnen bestrijden. Ze kijken bijvoorbeeld hoe ze binnen de privacyregels informatie met elkaar kunnen delen. Want gegevens delen is cruciaal voor fraudebestrijding.

Tijdens een werkbezoek aan de gemeente Tilburg hoorde ik meer over het belang van toezicht en handhaving in het sociaal domein. Ik sprak er met professionals van de afdelingen toezicht sociaal domein in de regio’s Hart van Brabant en Twente. Ze doen belangrijk werk, dat cruciaal is voor het draagvlak van onze sociale voorzieningen. Door hun werk blijft de kwaliteit en de betaalbaarheid van voorzieningen op orde en zijn deze beschikbaar voor de mensen die daar recht op hebben. Ook dat is oog hebben voor de mens en zijn (grond)rechten.

Het is belangrijk om in de praktijk van toezicht en handhaving het evenwicht te vinden tussen professionals de ruimte en tegelijkertijd houvast te geven. Zodat zij maatwerk kunnen bieden als dat nodig is, binnen wettelijke kaders. We werken daar als VNG Realisatie met gemeenten aan, bijvoorbeeld door hen te helpen om de nieuwe handhavingskoers van het ministerie van SZW toe te passen. Oog hebben voor mensen en hun rechten en de bestrijding van fraude hoeven niet tegenover elkaar te staan.

Sterker nog: ze liggen in elkaars verlengde. Want door fraudebestrijding zorg je ervoor dat de ondersteuning bij de mensen terechtkomt die dat nodig hebben. En dat die ondersteuning deugt. We lopen het gevaar dat we na het kritische rapport van de commissie doorschieten naar de andere kant en alle fraudebestrijding in een kwaad daglicht komt te staan. Daar worden juist mensen die kwetsbaar zijn de dupe van. Bovendien ondermijnt fraude het draagvlak onder publieke voorzieningen. Het gaat er dus om dat we de balans vinden tussen oog hebben voor mensen en hun rechten en een effectieve fraudebestrijding. De ervaringen uit de praktijk, zoals in de proeftuinen, helpen om die balans te vinden.

Nathan Ducastel is directeur VNG Realisatie