Doorbraak thuiszitters, deel 2

Drie weken geleden deed ik in mijn column een oproep om casussen aan te leveren in het kader van het realiseren van een doorbraak met betrekking tot thuiszittersproblematiek. Dat heeft geleid tot enige tientallen reacties. Ten aanzien van een aantal casussen ben ik nog wat dingen aan het uitzoeken. De komende weken zal ik in mijn column verslag doen van wat ik tegen ben gekomen. In deze column besteed ik aandacht aan de thuiszitters die niet thuis hoeven te zitten. Daar gaat mijn oproep eigenlijk niet over, maar voor een compleet beeld van de thuiszittersproblematiek is het wel nuttig om hier aandacht aan te besteden.

Bij thuiszitters gaat het nooit om eenvoudige casussen. Er is altijd sprake van meervoudige gezins- en of kindproblemen. In een aantal casussen die ik kreeg voorgelegd ging het om kinderen die in principe gewoon naar een reguliere of speciale school zouden kunnen, maar daar niet terecht komen wegens gebrekkige samenwerking tussen betrokken instanties en/of ouders. Omdat ik niet uitgebreid in die casussen ben gedoken, kan ik alleen in algemene zin wat zeggen over de redenen waarom die samenwerking niet tot stand komt. Met als opmerking vooraf dat ik ook de nodige positieve voorbeelden ben tegengekomen van scholen die wel hun verantwoordelijkheid nemen en vaak zeer creatief zijn in het bieden van maatwerk. Bijvoorbeeld huiskamerprojecten in school, extra begeleiding op school, aparte klassen voor kinderen met autisme of hoogbegaafdheid en “time out” achtige voorzieningen waarbij kinderen als ze het even niet trekken in de klas weer even tot rust kunnen komen. Bijzonder was het verhaal over een jong kind op een basisschool dat niet kon praten en nauwelijks kon bewegen en dat gewoon in de klas mocht “zijn”, dat op een gegeven moment begon te praten en te bewegen.

Als het gaat om redenen voor slechte samenwerking dan kan het zijn dat scholen kinderen weigeren en zich vervolgens, in strijd met de wet op het passend onderwijs, niet of onvoldoende inspannen om als “school van aanmelding” binnen het betreffende samenwerkingsverband in overleg met de ouders een passende onderwijsplek voor het kind te realiseren, terwijl duidelijk is dat het kind gewoon in staat moet zijn om onderwijs op school te genieten. Ik kan dat gedrag alleen maar verklaren uit het feit dat scholen de extra inspanningen die daarvoor nodig zijn om wat voor reden dan ook niet plegen. Ouders en kinderen worden dan net zo lang rond gepompt totdat er metaalmoeheid optreedt en ouders vanuit machteloosheid de handdoek in de ring gooien.

Het kan ook voorkomen dat vervolgens leerplichtambtenaren en – indien betrokken – jeugdzorgmedewerkers, zich onvoldoende inspannen om, schouder aan schouder met vaak overbelaste ouders, deze scholen hierop aan te spreken, maar ook mee te denken over wat de school extra nodig heeft om wel een oplossing te kunnen bieden. Het kan ook voorkomen dat er een conflict is tussen ouders en school over wat het meest passende onderwijs is voor het kind, met als resultaat dat er helemaal niets gebeurt. Dat er niemand is die op gezaghebbende wijze een knoop doorhakt.

Dit soort casussen kan eigenlijk vrij simpel worden opgelost door een onder regie van de gemeente op te richten escalatietafel met leidinggevenden van leerplicht, jeugdzorg en onderwijs die net zo lang doorzoeken en zo nodig verder door escaleren naar bestuurlijk niveau totdat een oplossing is gevonden. We hebben hier in Amsterdam goede ervaringen mee opgedaan en zo tientallen thuiszitters weer op een school gekregen. Daaruit bleek ook dat in de meeste gevallen bij de betrokken professionals geen sprake was van kwade wil, maar van handelingsverlegenheid vanwege de complexe problematiek, van goede mensen in een slecht systeem. Dit soort handelingsverlegenheid doorbreek je alleen door met “the whole system in the room”, opnieuw naar de casus te kijken en als dat niet tot een oplossing leidt op managementniveau en desnoods op bestuurlijk niveau eveneens alle betrokkenen gezamenlijk naar de casus te laten kijken. In mijn ervaring komt er dan vrijwel altijd een oplossing.

Zo’n escalatietafel past goed in de geest van het in het kader van passend onderwijs en de nieuwe wet op de jeugdhulp wettelijk voorgeschreven “op overeenstemming gericht overleg” tussen gemeenten en samenwerkingsverbanden van scholen. Het zal zeker (blijven) voorkomen dat dit soort kinderen tussen wal en schip terecht dreigen te komen, maar dan is de wethouder onderwijs en jeugdzorg degene die daar in eerste instantie door ouders op moet worden aangesproken en niet staatssecretaris Dekker.

Wethouders doen er dan ook verstandig aan om zo’n escalatietafel in het leven te roepen. Ouders die het niet lukt om hun kind op een school geplaatst te krijgen, terwijl ze zelf van mening zijn dat hun kind gewoon naar school kan, raad ik aan om een brief aan de wethouder te schrijven, desnoods met een afschrift aan de commissie jeugd- en onderwijs van de gemeenteraad. Eventueel kan de kinderombudsman gevraagd worden te bemiddelen. Ook daar heb ik goede ervaringen mee. Ik kan mij niet voorstellen dat wethouders het er vervolgens bij laten zitten, al was het maar omdat passend onderwijs vele malen goedkoper is dan het beroep op jeugdhulp dat anders onvermijdelijk zal volgen en waarvoor gemeenten zelf financieel moeten opdraaien vanaf 1-1-2015. Zie daar een van de voordelen van de transitie jeugdzorg waar ouders op kunnen inspelen.

Maar hiermee is het thuiszittersprobleem nog niet opgelost. Nog weerbarstiger wordt het wanneer sprake is van kinderen die op goede gronden gewoonweg niet in staat zijn om op school onderwijs te genieten. Daarover meer in een van mijn volgende columns.

Erik Gerritsen|
Meer columns van Erik Gerritsen leest u hier.