Discretionaire ruimte

Dat mag niet, maar wat een zuur gevoel roept het op. Zelfs geen felicitaties. Zero tolerance, wet is wet en regel is regel. Regels zijn er niet voor niets, zonder handhaving van die regels, geen beschaving. Maar is beschaving niet ook de menselijke maat hanteren? Als agent gebruik maken van de discretionaire ruimte, waar omstandigheden mede bepalen hoe tolerant je bent.

Zo langzamerhand zit Nederland muurvast, gevangen en opgesloten in het stramien van generieke maatregelen. Het ontbreekt professionals aan lef om af te wijken van algemene bepalingen. In de kern zijn regels bedoeld om te ordenen, te discrimineren. Discrimineren in de letterlijke zin van het woord, onderscheid maken dus. Dit mag wel, dit mag niet. Hiervoor komt u wel in aanmerking, geachte burger, en hiervoor niet. Regels dienen altijd een doel, hoe vaag of tegenstrijdig deze doelen soms ook mogen zijn. Het is de beroepsplicht en -eer van Street-Level bureaucraten om een bijdrage te leveren aan het boeken van maatschappelijke resultaten tijdens het handhaven.

Gedragsverandering is zo’n doel. Professionals op de werkvloer kunnen we het maar ten dele kwalijk nemen, dat het zo’n vaart niet loopt met het veranderen van menselijk gedrag. De ruimte die er is om omstandigheden mee te laten wegen wordt te weinig benut. In de wetenschap dat positieve bekrachtiging in combinatie met streng straffen effectief is, liggen nieuwe wegen open. Ons verkrampte bestel is toe aan lucht en eenvoud.

De kloof tussen ons rechtvaardigheidsgevoel en het zonder aanziens des persoons, generiek, algemeen ontwikkelen en toepassen van regels, kan worden gedicht. Simpelweg door persoonlijke motieven en omstandigheden mee te laten wegen. Het operationaliseren en objectiveren van het begrip intentie is hiervoor nodig. Minder ingewikkeld geformuleerd wil ik een pleidooi houden voor discriminatie op basis van motivatie. Deze motivatiebepaling is geen vervanging van de meetbare en telbare generieke, algemeen geldende wijze waarop we nu onderscheid maken, maar WEL aanvullend en doorslaggevend.

Hoe dit werkt, licht ik toe aan de hand van de miljoenenverslindende, niet-effectieve manier waarop we mensen de Nederlandse taal hebben willen leren. Aan de hand van algemeen generieke meetbare grootheden, werden mensen ingedeeld in groepen zonder aanziens des persoons: oudkomers, nieuwkomers, EU-ingezetene, niet-EU-ingezetene, analfabeet of niet etc.. Viel je in een bepaalde categorie, dan viel je in een bepaald regime: verplicht of vrijwillig, met of zonder boete, met of zonder eigen bijdrage etc. Het systeem dat we nu hebben doet niet wat het moet doen. De slechten (zij die niet gemotiveerd zijn) vallen onder hetzelfde regime als de goeden (zij die gemotiveerd zijn).

Ons snakkende gevoel naar een overheid die de menselijke maat hanteert, vraagt om sancties voor mensen die niet gemotiveerd zijn en om een beloning voor de mensen die er keihard voor willen gaan, die onze taal machtig willen zijn, omdat ze mee willen doen en hun beste beentje voor zetten. Het geobjectiveerd bepalen van persoonlijke motivatie, drive en intenties is lang zo ingewikkeld niet als het lijkt.

Laten we het proberen. It is fair enough. De toepassingsmogelijkheden liggen voor het oprapen. Wat denkt u van de mogelijkheden voor de sociale dienst? Waarom krijgen mensen die de bijstand niet uit willen komen, een sollicitatietraining, een dure coach en genieten zij alle voordelen van de bijzondere bijstand, terwijl die bijstandsgerechtigde die zo snel mogelijk aan het werk wil net niet die ondersteuning krijgt om succesvol aan de slag te gaan?