Crisis dwingt eerste gemeenten tot inkrimpen ambtenarenkorps

Tegenvallende inkomsten en stijgende uitgaven leiden tot selectieve vacaturestops bij gemeenten. De grondverkoop – en dus ook de groei van het inwonertal – blijft ernstig achter bij de prognoses. Zelfs Amersfoort, de gemeente met de minste ambtenaren per duizend inwoners, zet het mes in het personeelsbestand. Amersfoort moet tien miljoen euro ombuigen om de begroting sluitend te krijgen.

Het tekort is een direct gevolg van de economische crisis. Meer mensen doen een beroep op een bijstandsuitkering. Tegelijkertijd stagneert de huizenbouw, waardoor Amersfoort minder inwoners krijgt dan waarop was gerekend. Dat betekekent een lagere algemene uitkering van het Rijk. ‘Structureel betekent dat de eerste vier jaar zo’n drie miljoen euro minder uit het Gemeentefonds’, zegt wethouder Jelle Hekman (Financiën, PvdA).

De gemeente pareert de tegenvaller onder andere door het ambtelijk apparaat in te krimpen met zo’n veertig arbeidsplaatsen. Volgens Hekman kan dat worden bereikt via natuurlijk verloop van medewerkers. Gedwongen ontslagen zijn volgens hem niet nodig. Hekman spreekt niet van een algehele vacaturestop. De verantwoordelijke directeuren kunnen vooralsnog selectief omgaan met het opvullen van vacatures. Of de maatregel ook op termijn voldoende soelaas biedt, zal mede afhangen van het herstel op de woningmarkt.

De laatste analyse van de ontwikkeling van uitbreidingslocatie Vathorst - een publiekprivaat project - duidt op een vertraging van het project met drie jaar. Om de tegenvallende grondexploitatie te compenseren, bezuinigt de gemeente 22 miljoen euro op het project. ‘Vathorst zou een grachtenstad worden, met bruggen en kades. Die bruggen en kades zijn geschrapt, wat een besparing van tien miljoen oplevert. De overige twaalf miljoen euro bezuinigen we door een versobering op een deel van de plannen’, zegt hij.

Op de volledig eigen grondexploitaties heeft de gemeente eerder al haar verlies genomen van vijf miljoen euro. Ook op die locaties viel de woningbouw nagenoeg stil. ‘De bedrijventerreinen op Vathorst en de Wieken lopen nog steeds goed. Daar is zelfs meer verkocht dan gepland’, zegt de wethouder.

Reserves

Alle groeigemeenten kampen met tegenvallers in de grondexploitatie. Zoetermeer verwachtte dat het grondbedrijf volgend jaar pas de gevolgen van de economische crisis zou beginnen te merken. Volgens wethouder Edo Haan (financiën) beginnen de tegenvallers nu al zichtbaar te worden. ‘De stagnatie manifesteert zich met name bij de duurdere huizen, zeg maar boven de drie ton’, zegt hij. Projectontwikkelaars zetten volgens hem weinig tot niks meer uit.

De eerste tegenvallers bij de grondexploitatie kunnen volgens de wethouder nog worden opgevangen door de reserves. ‘Voor de langere termijn wordt het ongewisser’, zegt hij. Vooralsnog is Zoetermeer echter niet van plan te zakken met de grondprijs. ‘Geen paniek’, zegt de PvdA-wethouder. ‘Geen vacaturestops, nergens de handrem op. Bezuinigingen is het slechtste wat je als overheid nu kan doen.’

Tilburg ziet zich eveneens geconfronteerd met een flinke dip in de gronduitgifte. ‘Voor dit jaar gingen we uit van een opbrengst van 64 miljoen euro. Het eerste kwartaal blijkt echter slechts voor 2,4 miljoen euro aan grond verkocht’, zegt een woordvoerder van de gemeente. De klad zit zowel in de woningbouw als in de bedrijventerreinen. Het dagelijks bestuur van Tilburg heeft daarom deze week besloten ‘flink’ te gaan bezuinigen.

Over de omvang en richting van de ombuiging wil het college tegenover Binnenlands Bestuur nog geen verdere mededelingen doen dan dat het om ‘een pakket aan maatregelen’ gaat. ‘Eerst volgende week informeren we de gemeenteraad daarover’, aldus het college.

Curatele

Losser, aan de andere kant van het land, is geen bouwgemeente. Van tegenvallende grondinkomsten en bouwleges heeft de Overijsselse gemeente nauwelijks last. Het probleem zit hem daar meer in de hoge uitgaven; één van de redenen waarom de gemeente onder curatele van de provincie is geplaatst. De onlangs ingestelde vacaturestop is inmiddels weer opgeheven. Wel is afgesproken dat Losser vijftien à twintig fte gaat schrappen. Die operatie - ‘zonder gedwongen ontslagen’, benadrukt gemeentesecretaris Rudi Tink - moet één miljoen euro opleveren.

Losser gaat minder taken uitvoeren, taken wegzetten bij andere gemeenten en meer intergemeentelijk samenwerken. Door met minder afdelingshoofden en directeuren te gaan werken, wordt bovendien de overhead terugdrongen. ‘Vergeleken met gemeenten in de buurt valt de 2,7 miljoen die wij moeten ombuigen nog mee. Oldenzaal staat voor een opgave van vier miljoen, Enschede voor veertien miljoen euro’, zegt hij.

Steeds meer gemeenten kiezen voor zogeheten selectieve vacaturestops, zoals Almelo en Borne. Almelo heeft te maken met een stijgend aantal inwoners dat een beroep doet op uitkeringen, terwijl ook de kosten voor huishoudelijke hulp vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) toenemen. Tegelijkertijd komt er minder binnen van het Rijk en heeft het grondbedrijf minder inkomsten, omdat er minder grond wordt verkocht. Om toch de financiën in balans te krijgen, kijkt het college eerst in eigen huis.

Uit de bedrijfsvoering en de personele informatie moet tot 2011 één miljoen euro worden gehaald. In de voorjaarsnota wordt een selectieve vacaturestop aangekondigd, met als doel het aantal formatieplaatsen te laten afnemen.

Externen

Niet overal wordt aan de roep om in reactie op de teruglopende inkomsten en stijgende uitgaven te gaan bezuinigen op het ambtelijk apparaat, gehoor gegeven. In Haarlem drongen oppositiepartijen CDA en D66 er bij het college op aan om in reactie op de crisis het aantal ambtenaren terug te dringen tot respectievelijk 750 en 1000. Haarlem is al bezig met een personeelsreductie van 1350 naar 1100 fte.

Volgens het college kan een extra besparing echter alleen als de gemeente een aantal taken schrapt. Gebeurt dat niet, dan zullen externen moeten worden ingehuurd. Per saldo schiet de gemeente daar volgens VVD-wethouder Chris van Velzen niets mee op.

Fred Jansen, projectleider arbeidsmarktcommunicatie bij het A+O-fonds, zegt geen signalen te hebben van het massaal overgaan tot algehele vacaturestops. ‘Op de vacaturesite werken- bij-de-gemeente staan momenteel 263 vacatures. Rond dat aantal schommelt het altijd’, zegt hij. Algehele vacaturestops zijn volgens hem een zeldzaamheid. ‘Voor zover ik weet staat alleen Amersfoort momenteel on hold’, zegt hij.