Catch 22

Een catch-22 is een paradoxale situatie waarin het onmogelijk is om een gewenste uitkomst te bereiken door tegenstrijdige regels. De term is ontleend aan een boek van Joseph Heller, waarin een militair van de luchtmacht onder een gevechtsmissie wil uitkomen door zich krankzinnig te laten verklaren. De arts vindt dat heel verstandig, waarmee bewezen is dat de militair niet krankzinnig is. 

Mijn schoonmoeder is dement. Onlangs overleed haar man. Na het wegvallen van zijn steun ging er van alles mis. Ze raakte de weg kwijt in de stad en werd door de politie in paniek aangetroffen. Ze viel een paar keer op straat. Toen ze in de douche werd gevonden, waar ze urenlang had gelegen na te zijn uitgegleden, was het duidelijk dat ze niet langer zelfstandig kon wonen. Ze moest naar een verpleeghuis.

Probleem was: ze weigerde dat pertinent. Dus moest de Bopz worden ingezet, de wet op basis waarvan mensen onvrijwillig kunnen worden opgenomen wanneer ze een gevaar vormen voor zichzelf of hun omgeving. Probleem: mijn schoonmoeder kon alleen tegen haar zin worden opgenomen wanneer zij ‘wilsonbekwaam’ werd bevonden. Maar zij moest dan wel zelf toegeven dat ze dat was. Volgens de wet is iemand die een bewuste beslissing neemt echter juist wilsbekwaam. Joseph Heller had het niet beter kunnen verzinnen.

Uiteindelijk moest mijn schoonmoeder tegen een Bopz-deskundige van het indicatieorgaan CIZ een keer of tien toegeven dat ze zelf achter de beslissing stond haar onvrijwillig op te nemen en dit zelfs ook nog in haar eigen woorden bevestigen. Dat lukte, maar ik had niet het idee dat ze nu precies wist waar ze toestemming voor gaf. Ook het schriftelijke besluit van het CIZ bevatte een ‘catch 22’. Er stond in dat mijn schoonmoeder geen bezwaar kon maken tegen het besluit haar onvrijwillig op te nemen. Gevolgd door: ‘U kunt wel laten weten dat u niet (langer) opgenomen wilt worden. Dan vervalt dit besluit.’

Op 1 januari 2020 wordt de Bopz vervangen door de Wet zorg en dwang. Met deze wet wordt de positie van de cliënt versterkt en zijn er minder mogelijkheden om dwang toe te passen. Natuurlijk, het is belangrijk mensen te beschermen tegen willekeur. Maar als dat de bescherming van de veiligheid van de cliënt in de weg staat, moet je je afvragen of doel en middel nog wel in overeenstemming met elkaar zijn.