Ethische dilemma’s rondom digitalisering in kaart

Digitalisering: volgens Yannick God geen doel op zich, maar een manier om maatschappelijke opgaven effectiever en efficiënter te behalen. Ethiek speelt daarbij een grote rol. Yannick vertelt hoe de gemeente Utrecht hiermee omgaat.

Digitalisering en ethiek 

Privacy ten opzichte van veiligheid, machtsverhoudingen ten opzichte van autonomie, gezondheid ten opzichte van privacy en autonomie. Het is een greep uit de ethische dilemma’s die door de digitalisering ontstaan. Denk aan de druktemonitors die worden ingezet om de anderhalvemeterregel te waarborgen. Dat is ten behoeve van de gezondheid van inwoners, maar is wel een inperking van autonomie, het vrij kunnen bewegen en privacy. En daar vinden inwoners natuurlijk ook iets van. “Je moet daarom heel goed kunnen uitleggen waarom je bepaalde zaken digitaliseert”, vertelt Yannick. “Het gaat verder dan privacy en het op de juiste manier gebruiken van persoonsgegevens.”
 

Uthiek en het Utrechtse waardenmodel

Om ethische dilemma’s rondom digitalisering in kaart te brengen heeft de gemeente Utrecht het team Uthiek opgesteld: Utrechtse ethiek. Yannick is binnen dit multidisciplinaire team strategisch adviseur CIO (Chief Information Officer). “Elk digitaliseringstraject dat invloed heeft op de inwoner brengen wij in kaart in een Uthiek-assessment. Dit doen we met behulp van het Utrechtse waardenmodel, dat gebaseerd is op het waardenmodel van het Rathenau Instituut:

Een voorbeeld van zo’n traject is de bodycam voor de boa. Waarom willen we een camera op de borst van de boa en met welk doel? Als we het doen voor de veiligheid van de boa, hoe zit het dan met de veiligheid van de verdachte of een inwoner die op dat moment toevallig langsloopt en in beeld komt? Mag dit soort data openbaar gemaakt worden of houd je het achter? Er komen een heleboel aspecten kijken bij een digitaliseringstraject. Daarom leggen we elk traject langs de Utrechtse waardenlijn en bekijken we systematisch welke waarden er spelen en hoe die waarden zich tot elkaar verhouden. Bij de bodycam is een van de dilemma’s hoe de veiligheid van zowel de boa als de inwoner zich verhoudt tot de inperking van privacy en de autonomie. Iedereen wil zich onbespied in openbare ruimten kunnen wanen, maar in sommige situaties zou het beter zijn als we beelden hebben, zodat we actie kunnen ondernemen.” 

Snel en eenvoudig toepasbaar

De Uthiek-methode is laagdrempelig en kost volgens Yannick niet veel tijd. “Vaak zijn we als team ongeveer een uur in gesprek om te bekijken wat er speelt en hoe we het digitaliseringstraject kunnen uitleggen aan de inwoner. Een teamlid maakt hiervan een verslag dat we voorleggen aan de projectleider van het digitaliseringstraject. Vervolgens is het aan hem of haar om beslissingen te nemen, zaken af te stemmen met de betrokken wethouder en het uitlegbare verhaal over de digitalisering naar buiten te brengen.” 
 

Ga ook aan de slag met het waardenmodel!

“Het is in mijn ogen echt belangrijk dat iedereen gaat nadenken over de uitlegbaarheid van digitalisering”, zegt Yannick. “Uiteindelijk doen we het voor het algemeen belang. Als je bij een digitaliseringstraject een onderbuikgevoel hebt en je niet zeker weet of je de keuze tot digitaliseren met goed fatsoen kunt uitleggen aan inwoners, dan moet je dat bespreekbaar kunnen maken. Daarom hoop ik dat meer organisaties digitaliseringstrajecten systematisch (gaan) bespreken op basis van het waardenmodel. Doe je dat nog niet en wil je graag hulp? Dan delen wij met alle plezier onze ideeën hierover met je!” Voor vragen of meer informatie kun je contact opnemen met Yannick via yannick.god@utrecht.nl. 
 

Een stapje terug: succesvol digitaliseren

Wil jij ervoor zorgen dat ook jouw organisatie maatschappelijke opgaven beter en sneller kan oplossen met behulp van digitalisering? Bekijk ons aanbod met opleidingen en trainingen over digitalisering en informatiemanagement. Een interessant voorbeeld is onze training Overheid in Verandering. Hierin:

Voor vragen of een passend opleidingsadvies staan we je graag te woord via info@bestuursacademie.nl of 035 20 02 144.