Liever praten dan polariseren

Bij de waterschapsverkiezingen is het aantal geborgde zetels deze keer beperkt. Er zullen dus meer zetels gaan naar gekozen leden. Wacht waterschappen straks dezelfde versnippering als gemeenten? ‘Ik zie dat boeren en natuurorganisaties in de praktijk goed samenwerken.’

Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDOD) start deze zomer met de aanleg van een klimaatbuffer, vlak bij het Natura 2000-gebied Holtingerveld. ‘Het mooie is dat de inwoners van Meppel dan minder last hebben met wateroverlast doordat er 400.000 kubieke meter water uit de Drentse hoofdvaart het gebied kan instromen. Tegelijk neemt de verdroging van het Holtingerveld af’, zegt Marion Wichard. Namens Water Natuurlijk is zij lid van het dagelijks bestuur van het waterschap, zeg maar heemraad, al noemen ze het daar niet zo. In opdracht van de provincie Drenthe is er naast de wateropgave ook ruimte voor herstel van elzensingels en bloemrijke graslanden voor vlinders en bijen en nieuwe poelen voor de kamsalamander. Ook het Uffelter Boervaartje wordt in ere hersteld.

Het is een voorbeeld van het typische polderen, zoals je dat al eeuwen ziet in waterschapsbesturen. Wichard: ‘In vergelijking met de verharding in gemeenteraden en Provinciale Staten is het nog prettig besturen bij de waterschappen. Er zijn heus verschillen van mening tussen de elf partijen die meedoen. Maar tot nog toe worden we het steeds eens, bijvoorbeeld om een dijkverbetering samen te laten gaan met versterking van de biodiversiteit door kruidenrijke grasmengsels in te zaaien.’

Maar hoe lang zal dat nog duren? Wichards waterschap WDOD kende van oudsher acht geborgde zetels. Die worden teruggebracht naar vier, waarvan twee naar de landbouw gaan en er twee voor de natuur zijn. De verandering is na jarenlange discussie doorgevoerd naar aanleiding van het wetsvoorstel van Laura Bromet (GroenLinks) en Tjeerd de Groot (D66) . Die vonden, in navolging van de commissie- Boelhouwer uit 2020, dat de geborgde zetels helemaal moeten worden afgeschaft. De huidige reductie is daarvan het compromis. Bedrijven en grootverbruikers van water hadden ook een geborgde zetel en die is wel afgeschaft. Wichard vreest dat door de teruggang van geborgde zetels er na de komende verkiezingen versnippering zal optreden in het oudste democratische bestuurs orgaan van Nederland.

BBB

Bij WDOD bestuurde de afgelopen periode een coalitie van Water Natuurlijk, VVD, ChristenUnie en twee van de drie fracties geborgden. Het bestuur telt 29 zetels. Voor de 25 niet geborgde zetels zijn bij de komende verkiezingen elf partijen in de race. Daaronder bevinden zich uitgesproken nieuwkomers als de BoerBurgerBeweging (BBB) en BVNL (Wybren van Haga, die in 2019 uit de VVD werd gezet). Zetten zij, als ze worden gekozen, de poldertraditie van de waterschappen inderdaad onder druk? Lijsttrekker van BBB in het Waterschap Drents Overijsselse Delta is Nicole Koks. Ze heeft haar roots in de agrarische belangenorganisatie LTO en de Rabobank en is in het dagelijks leven rentmeester bij adviesbureau Eeler woude. Gaan we straks omgekeerde vlaggen en asbest zien bij het waterschap?

Koks zal de polarisatie zelf niet zoeken, zegt ze. ‘Ik zie dat boeren en natuurorganisaties in de praktijk goed samenwerken. We moeten als waterschap zoeken naar de plekken waar de natuur zich het beste kan ontwikkelen en waar de landbouw het beste euro’s kan verdienen.’ Koks zag in het droge jaar 2022 boeren en natuurorganisaties in de Gelderse Achterhoek de handen ineenslaan. ‘Boeren zetten daar hun land vrijwillig onder water en vormen vloeivelden. Het is nog geen verdien model, al konden ze de droogte beter opvangen.’

Dat verdienmodel is voor Koks een cruciaal punt: ‘Het is belangrijk dat de natuur floreert, maar er moet wel geld worden verdiend door de boer. Een groenblauwe dienst leveren is prima, maar leg in een contract de vergoeding daarvoor dan dertig jaar vast. Nu werkt het Brussels landbouwbeleid met periodes van zes jaar, waarbij het basisbedrag voor vergroening steeds wat naar beneden gaat.’ Stel dat er in haar waterschap een proef wordt voorgesteld om in een verdrogend gebied het grondwaterpeil te verhogen? Nadelig voor boeren die extensiever aan de slag moeten, maar gunstig voor de stikstofreductie en de natuur. ‘Dan wil ik eerst het proces kennen’, zegt Koks. ‘Ik ga daar niet vanachter mijn bureau wat van zeggen. We gaan dan eerst een goed gesprek aan met de grondeigenaar, met de natuurorganisatie en met de boeren. in het betreffende gebied. Ook de provincie moet meedoen in het proces. We moeten sámen beslissen. Als zo’n proces van onderop plaatsvindt en iedereen ziet kansen, dan zijn wij voorstander. We gaan niet de polarisatie opzoeken.’

Waterpeil

Bij Water Natuurlijk vindt Marion Wichard dat er klimaattechnisch een tandje bij moet. ‘We kunnen zo niet doorgaan. Wij zien dat het einde van de maakbaarheid van het watersysteem is bereikt. Technische oplossingen volstaan niet meer. Er moet iets gebeuren, want het is onze gezamenlijke ambitie om in 2035 klimaatneutraal te zijn. Dat betekent dat de waterpeilen in het veenweidegebied omhoog moeten. Het voorkomt veel uitstoot van CO2, het gaat de bodemdaling en de verzakking van huizen tegen’, aldus Marion Wichard.

Dat heeft gevolgen voor de melkveehouderij, beseft ze. ‘Boeren moeten een boterham kunnen verdienen en bovendien niet elke vijf jaar met andere plannen in een ander richting worden geduwd. Dat snap ik heel goed. We moeten de mensen meekrijgen.’ Dat kan volgens haar door nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen en de problemen en de afzonderlijke opgaven in het gebied integraal te benaderen.

Het beste voorbeeld van polderen dient zich aan bij het het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). Daar heeft Bert de Groot zijn verkiezing al bijna op zak. De ex-agrariër is een poldermodel in zichzelf: hij bekleedt al jaren een geborgde zetel namens de landbouw én de natuur én de bedrijven. Uiteindelijk verschillen de standpunten niet zoveel als je je goed in concrete plannen verdiept, aldus De Groot. Afhankelijk hoe de formatiebesprekingen gaan, schat hij de kans op 50 procent om op de vertrouwde wijze via een geborgde zetel opnieuw heemraad te worden. ‘Het zou door het wegvallen van geborgde zetels tot meer kleinere partijen kunnen leiden, waardoor het lastiger kan worden om een stabiele coalitie te bereiken’, denkt ook de Groot. ‘Maar laat eerst de kiezer maar eens spreken.’

Net als Wichard denkt De Groot dat we voortvarender aan de slag moeten met de klimaatverandering. HDSR gaat over driekwart van de provincie Utrecht. ‘Waterschappen moeten écht een langetermijnvisie ontwikkelen. We moeten ruimte voor water reserveren. We hebben een zeer drukke provincie met tal van claims. We moeten dus functies combineren en het watersysteem, landbouw, natuur en energie-opgaven proberen te clusteren.’ Wat betekent dat voor nieuwbouw in de omstreden – want laaggelegen polder – Rijnenburg ten zuidwesten van Utrecht?

Bert de Groot krabt zich achter de oren. ‘Je moet je afvragen of je daar wel vijftig tot honderd jaar wilt wonen, want zo lang gaan huizen mee. Die polder ligt erg scheef, dus het laagste gedeelte moet je zeker niet volbouwen, want daar stroomt al het water naar toe.’ Volgens hem moet het een combinatie worden van bouwen, wateropslag (mogelijk in combinatie met aquathermie) en ook nog windenergie. ‘We hebben nu eenmaal weinig ruimte.’

Machtspositie

Blijft die optie in beeld als BBB straks met een flink aantal zetels het dagelijks bestuur van HDSR komt binnengestormd? De Groot: ‘Ik verwacht niet dat dat gaat gebeuren. Ze zullen vooral stemmen krijgen in landelijke streken, en wij hebben hier ook een groot stedelijk gebied. Maar als ze wel in een machtspositie komen, dan hoop ik dat ze ook de belangen van de burger niet vergeten. Er is vanwege ons langetermijnbelang geen plaats voor politieke statements en profileren voor de korte termijn. Ik verwacht dat we er samen wel uitkomen.’

Waterforum, een nieuwssite voor waterissues, achterhaalde een aantal tegenstrijdige standpunten bij de BBB. Zo is de partij in het waterschap West-Brabantse Delta tegen subsidie voor een regenton bij huishoudens, terwijl de burger in het naburige waterschap De Dommel daar weer wel op kan rekenen. ‘Het kan zomaar verschillen’, zegt Nicole Koks. ‘Ik kan me voorstellen dat in een meer landelijk gebied de partij tegen die subsidie is. In stedelijk gebied wordt veel drinkwater gebruikt voor het water geven van tuinen, bloembakken op balkon en het vullen van zwembaden, dus daar heeft een regenton nut en zal BBB daar voorstander zijn van subsidie.’

Een van de vragen in de Stemwijzer voor de waterschapsverkiezingen luidt: moet bij extreme droogte het beschikbare water eerst naar de landbouw, of naar de natuur? JA21 en BVNL stellen voedselzekerheid boven de natuur, maar BBB neemt op dit punt verrassend genoeg geen stelling. De partij erkent dat natuur nodig is voor de voedselproductie.