Waterschappen willen doorpakken

De 21 waterschappen gebruiken steeds minder fossiele energie en wekken steeds meer duurzame energie zelf op. Tegelijkertijd blijft de uitstoot van methaan en lachgas op de rioolwaterzuiveringsinstallatie een punt van zorg. Ook staat tien jaar na dato het duurzaam opdrachtgeverschap bij veel waterschappen nog vaak in de kinderschoenen. Waterschappen gaan daarom op die onderwerpen versnellen. Dat blijkt uit de Klimaatmonitor Waterschappen 2022, die dinsdag verschijnt.

Lat hoger dan landelijke ambities

Vier jaar zijn ze bezig met de uitvoering van het Klimaatakkoord, maar eigenlijk timmeren de waterschappen al veel langer aan verduurzaming van hun producten en diensten. Ze gaan daarbij verder dan het landelijk overheidsbeleid. Niet alleen omdat alleen al de honderden rioolwaterzuiveringsinstallaties met hun indrukwekkende betonnen bassins karrenvrachten energie slurpen voor de beluchting van het afvalwater. De waterschappen zijn het aan hun stand verplicht, zo stelt Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen. ‘We zijn dagelijks bezig de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen, dus het is logisch dat wij de lat nog hoger leggen dan de landelijke ambities. We hopen andere partijen te inspireren.’

Fraaie cijfers

In de Klimaatmonitor Waterschappen 2022, opgesteld door adviesbureau Arcadis, overleggen de waterschappen op het eerste gezicht fraaie cijfers. Zo daalde het totale energieverbruik met 3,5 procent door energiebesparing en produceerden de waterschappen zoveel groengas dat ze het zelfs aan het gasnet konden leveren. De inkoop van aardgas daalde met 25 procent ten opzichte van 2021. Intussen wordt meer dan 64 procent van de energie bij waterschappen duurzaam opgewekt, vooral door de vergisting van rioolslib tot biogas en groengas. Maar ook staan er steeds meer zonnepanelen en windmolens op de terreinen van de waterschappen. Ook winnen steeds meer waterschappen cellulose terug uit WC-papier in rioolwater om het af te zetten als isolatiemateriaal in de bouw of voor wegen en fietspaden.

Opmars van aquathermie

Opmerkelijk is de opmars van aquathermie, de nog vaak ondergewaardeerde vorm van energiewinning uit oppervlaktewater en afvalwater. De hoeveelheid energie verachtvoudigde in een paar jaar tijd. Waterschappen kunnen als beheerder en vergunningsverlener een rol spelen, vooral door de energie van het relatief warme afvalwater te benutten in nabijgelegen nieuwbouwprojecten. Vooral waterschap Vallei en Veluwe grossiert in projecten in onder meer Harderwijk, Amersfoort, Apeldoorn, Heerde, Epe en Hattem. ‘Wij kunnen als waterschap de warmte ter beschikking stellen, maar er moeten natuurlijk wel gemeenten zijn die hun nek uitsteken, en bijvoorbeeld een publiek warmtenet oprichten die de energie verdeelt in een nieuwbouwwijk’, licht Ina Elema, beleidsadviseur energie bij de UvW toe. Waterrijke gemeenten of gemeenten die een waterzuiveringsinstallatie in de buurt hebben, zouden de toepassing van aquathermie veel meer kunnen stimuleren, aldus de waterschappen.

Minder voortvarend

Er zijn ook onderwerpen die tot nog toe minder voortvarend worden aangepakt. Uit de Klimaatmonitor blijkt dat de emissies van lachgas en methaan, respectievelijk een 265 en 28 keer zo sterk broeikasgas als CO2,‘versnelling behoeft om klimaatneutrale waterzuiveringsinstallaties in 2035 te bereiken. De problemen met lachgas en methaan zijn in wezen hetzelfde als met koeien, zegt Elema. ‘De gassen ontstaan als de uitwerpselen bij elkaar komen. We kampen met wisselende aanvoer, zoals verschillen in dag en nacht. We onderzoeken ook de beste aanpak.’ Zo kan methaan worden afgevangen door de grote bassins af te dekken en het gas in te voeren in de biogasinstallaties. De lachgas-uitstoot kan verminderen door zuurstof toe te voegen aan het proces. ‘Dat vergroot wel weer het energiegebruik, maar dat is dan weer minder bezwaarlijk als dit van niet-fossiele komaf is’, aldus Elema.

Duurzaam aanbesteden loopt achter

Ook de rol van waterschappen als duurzame opdrachtgever is nog niet overal van de grond gekomen. Al meer dan tien jaar is bekend dat overheden in hun aanbestedingen, met name GWW-werk, aannemers kunnen bewegen meer duurzaam materiaal en transport toe te passen door ze extra punten toe te kennen. Uit de monitor blijkt dat meer dan een derde van de waterschappen nog steeds geen concrete doelen om duurzaam aan te besteden. ‘Dat betekent dat ze het nog niet bestuurlijk hebben vastgelegd, wat niet inhoudt dat ze er niets aan doen’, vergoelijkt Elema. Een mooi voorbeeld is de Brede Groene Dijk, een innovatieve dijkversterking van waterschap Hunze en Aa’s, waar gerijpt baggerslib uit de Dollard is gebruikt als verstevigingsmateriaal. Het spul dat het water in de Eems-Dollard estuarium vertroebelt, is weggevangen en is een paar jaar behandeld in een kleirijperij. ‘We willen met cursussen en goede voorbeelden het circulair en klimaatneutrale opdrachtgeverschap nog veel meer promoten onder waterschappen’, aldus Ina Elema. ‘Door in deze klimaatmonitor alle duurzame feiten van de waterschappen openbaar te maken, willen we verantwoording afleggen van de activiteiten van de waterschappen. Daarnaast kunnen waterschappen zien of ze er beter of slechter voor staan dan de buren en daar van leren.’