Lekdijk is veilig, maar schade slecht afgehandeld

De dijk langs de Lek tussen Schoonhovenseveer en Kinderdijk die van 2013 tot en met 2018 is versterkt, is veilig. Tijdens de versterkingswerkzaamheden is echter schade ontstaan aan huizen langs de dijk. Die schade lijkt het gevolg van het oprekken van normen, concludeert Deltares na onrust over de veiligheid van de dijk, in een rapport in opdracht van Waterschap Rivierenland.

Veenachtig

In 2007 bleek het dijktraject niet meer te voldoen aan de veiligheidsnormen. Daarom is de dijk, die is aangelegd op een veenachtige ondergrond dicht langs woningen, tussen 2013 en 2018 versterkt over een lengte van tien kilometer. De dijkversterking bestond uit ophogen van de dijk met grond over zeven kilometer en het versterken van de dijk met constructies over drie kilometer.

Boorpalen

Tijdens het versterken van de dijk en daarna hebben bewoners van het gebied meldingen gedaan over natte kruipruimtes, natte terreinen en schade aan woningen. In april 2021 waarschuwde hoogleraar grondmechanica Stefan van Baars met zijn rapport 'De Lekdijk is lekgestoken' dat de boorpalen, die bij de dijkversterking door klei- en veenlagen heen zijn gestoken, kieren hebben veroorzaakt waardoor grondwater naar boven kan komen. Dat zou bij hoogwater tot een instabiele dijk kunnen leiden en zo zelfs een dijkdoorbraak kunnen veroorzaken.

Drie vragen

In opdracht van Waterschap Rivierenland heeft Deltares vervolgens onderzoek gedaan naar de dijk. Dat betreft drie vragen: (1) Is er acuut gevaar dat de dijk niet bestand is tegen hoogwater? (2) Is de dijkversterking goed uitgevoerd en voor de toekomst veilig? En (3) heeft de dijkversterking schade aan de woningen langs de dijk veroorzaakt?

Toelaatbare vervormingen

De vraag naar acuut gevaar was medio vorig jaar al beantwoord: er bleek geen acuut gevaar, oordeelde Deltares. Over de werkzaamheden schrijft Deltares nu: 'De realisatie van het dijkversterkingsproject is uitgevoerd volgens de geldende richtlijnen en het opgestelde contract.' Wel zijn tijdens de uitvoering van het werk 'de eisen voor de maximaal toelaatbare vervormingen van een deel van de huizen (...) verruimd, omdat deze eisen in de praktijk niet haalbaar bleken.' Die verruiming zou niet leiden tot ernstige schade, zo was de inschatting tijdens de werkzaamheden.

Te optimistisch

Nu blijkt echter dat de onderbouwing van de inschatting 'niet overtuigend' en 'te optimistisch' is geweest. Bovendien hadden de lossere eisen moeten samengaan met intensiever meten. 'Bijvoorbeeld, meer meetpunten per huis en veel vaker meten.' Dat is, melden de onderzoekers, onvoldoende gebeurd, 'waardoor de informatie ontbrak om op tijd te kunnen ingrijpen.'

Kortere levensduur

Ook melden de onderzoekers dat de boorpalen meer krachten krijgen te verduren dan waar het ontwerp vanuit is gegaan. Dat leidt tot een kortere levensduur van de boorpalen. Monitoring is daarom raadzaam 'om veiligheidstekorten (...) tijdig te kunnen signaleren.' Deltares, dat in de periode 2013-2018 technische adviezen heeft gegeven over de versterking van de dijk, benadrukt in zijn rapport dat 'een team van externe specialisten' de kwaliteit van het nu gepubliceerde onderzoek heeft gecontroleerd.

Tik op de vingers

Tegelijk met het technisch onderzoek heeft een door het waterschap aangestelde Adviescommissie Schadeafhandeling gekeken hoe Waterschap Rivierenland is omgegaan met schademeldingen van bewoners langs de dijk. De adviescommissie geeft het waterschap een flinke tik op de vingers. Het waterschap heeft veel verantwoordelijk bij de aannemer gelegd en de regie over schadeafhandeling 'grotendeels uit handen gegeven', aldus de commissie in haar rapport. 'Een onwenselijke zaak.' Zo gaat het waterschap bestuurlijke, maatschappelijke en juridische verantwoordelijkheden die horen bij een overheidsproject uit de weg, vindt ze.

Contra-expertise

Dat de schadedossiers na al die jaren nog steeds niet zijn afgehandeld noemt de commissie 'schrijnend'. Het waterschap zou dit snel moeten regelen en als het niet lukt met bewoners overeenstemming over de schade te bereiken, moeten de bewoners op kosten van het waterschap een contra-expertise kunnen uitvoeren.

Overlastvergoeding

Verder constateert de commissie dat de nulsituatie 'onvoldoende nauwkeurig' is vastgelegd. 'Daardoor is het nu nagenoeg onmogelijk om vast te stellen of de schade is ontstaan door het werk of door autonome processen zoals bodemdaling en droogte'. Daarom zou het waterschap coulant moeten omgaan met de schadetoerekening. Ook raad de commissie aan arbitrage te regelen. Tot slot vindt de commissie dat, 'omdat het afhandelen van de schades al meer dan 7 jaar duurt' betrokken bewoners een overlastvergoeding moeten ontvangen.