Succesvol Eindhovens alternatief voor herindeling

Tot grote teleurstelling van de gemeente Eindhoven ging er in 2002 een streep door de herindelingsplannen. In plaats van groen licht voor een grootschalige herindeling verplichtte toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes Eindhoven en zijn buren tot een niet-vrijblijvende samenwerking. Uiteindelijk sloot Eindhoven in 2005 met Helmond en de zes buurgemeenten – Best, Geldrop-Mierlo, Nuenen, Son en Breugel, Veldhoven en Waalre – een convenant.

In dat convenant verplichtten de rijke forensengemeenten rondom Eindhoven zich, een forse hoeveelheid sociale woningbouw te realiseren, want centrumgemeente Eindhoven bouwde vrijwel als enige sociale huurwoningen, trok daarmee burgers met een smalle beurs aan terwijl rijkere inwoners naar de ruimere woonwijken in de regiogemeenten trokken.

Verder werden er afspraken en financiële spelregels gemaakt over de aanleg van bedrijfsterreinen en regioversterkende projecten. Voorbeelden daarvan zijn het Muziektheater in Eindhoven, de ontsluiting van woningbouwlocaties in de regio en het naar Eindhoven halen van het bureau dat lobbyt voor de kandidatuur van Nederland en België voor het wereldkampioenschap voetbal in 2018.

Op 1 januari liep de eerste vijfjaarsperiode van het convenant af. De eerste - voorlopige - cijfers tonen dat het grootste deel van de gemeenten de afspraken over woningbouw niet heeft gehaald. De Veldhovense burgemeester Jack Mikkers, tevens voorzitter van de uitvoering van het convenant in de stadsregio Eindhoven: ‘Er heerst nu een cultuur om een doelstelling van 30 procent sociale woningbouw in de programmering vast te leggen. We hebben het vooral over wat we met elkaar kunnen bereiken en praten niet over welke structuren er nodig zijn. We hebben ook successen gehaald zoals Brainport Avenue en de A2-zone. Het is dan gemakkelijker om elkaar te vinden en je hoeft dan niet continu achterom te kijken of je wordt aangevallen.’

De beste

Nuenen is een van de Eindhovense randgemeenten die door de regionale afspraken sociale sectorwoningen bouwt. Het convenant verplichtte Nuenen tot de bouw van 620 woningen, waarvan 270 in de sociale sector. Nuenen haalt de afgesproken doelstellingen. ‘In de regio zijn wij het beste in het bouwen’, klinkt het trots uit de mond van gemeentesecretaris Anouschka van Laarhoven. De definitieve cijfers worden in april verwacht.

Eenvoudig was het niet voor Nuenen om zoveel huizen in zo’n korte tijd te bouwen. Nuenen had na een grote uitbreiding naar het oosten in de jaren tachtig geen bouwplannen meer ontwikkeld. Door de herindelingsdiscussie lag de woningbouwproductie grofweg van 1995 tot 2005 stil. De afspraken met de gemeenten in de stadsregio Eindhoven over de niet-vrijblijvende samenwerking dwongen Nuenen een nieuwe organisatie op te bouwen, plannen te maken en uit te voeren.

Er werd een speciaal projectbureau opgezet. Inmiddels zijn er zo’n vijftien ambtenaren bezig met de uitvoering van de nieuwbouwplannen. Nuenen wil die deskundigheid en ervaring niet voor zichzelf houden. ‘We willen onze mensen, kennis en ervaring met ons projectbureau inzetten voor de regio’, aldus Van Laarhoven.

Nuenen neemt de verplichting om sociale woningen te bouwen serieus. ‘In een van de projecten met driehonderd woningen hebben we honderd woningen omgezet in sociale woningen die we in één pluk hebben verkocht aan de corporatie.’

Waar het nog aan ontbreekt is de waardering van de grote buur Eindhoven. ‘Het zou fijn zijn als Rob van Gijzel (burgemeester van Eindhoven- red.) hier eens kwam kijken. Hij kan dan zien wat wij presteren. Het zou een hele goede beweging zijn als Eindhoven zou zeggen: het talent zit in de regio. We moeten af van het zwart-wit denken dat de kracht van een organisatie is gekoppeld aan de grootte van de gemeente’, aldus Van Laarhoven.

Boeteclausule

Dé toets of het convenant van Eindhoven met de buurgemeenten heeft gewerkt, wordt de komende maanden gemaakt met de vaststelling van de woningbouwcijfers. Dan wordt bepaald of de gemeenten die de afgesproken bouwproductie niet haalden, beboet worden. Een niet-gerealiseerde sociale sectorwoning kost 37.200 euro, een nietgebouwde vrije sectorwoning 16.000 euro.

Nuenen moest volgens de Monitor Wonen 2009 van het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) de afgesproken hoeveelheid huizen allemaal in 2009 realiseren, maar is volgens dezelfde monitor ook de enige gemeente die de verwachtingen in 2009 gaat halen.

‘Wij krijgen de bloemen’, aldus Van Laarhoven. Of er boetes worden uitgedeeld, hangt af of er sprake is van verwijtbare nalatigheid. Het gaat daarbij ook om de vraag of de financiële crisis de oorzaak is voor een vertraging van de woningbouwproductie. Mikkers: ‘Je kunt als gemeente de vergunningen op orde hebben, maar een bouwer gaat pas aan de slag als hij 80 procent van de woningen heeft verkocht terwijl dat vroeger bij 60 procent al gebeurde. Een visitatiecommissie bezoekt alle gemeenten om te onderzoeken of de vertraging verwijtbaar is.’

De Veldhovense burgemeester telt intussen de zegeningen van de door de minister afgedwongen regionale samenwerking. ‘In 2005 hadden we nog te maken met het herindelingsspook. Nu heerst er een heleboel positivisme. Misschien komt dat doordat er andere bestuurders zitten. Vroeger zaten we elkaar vliegen af te vangen, nu vragen we ons af wat het beste is voor de regio.’

Ambtelijke fusie Veendam stokt

In het oosten van Groningen rommelt het. Daar waar Winschoten, Reiderland en Scheemda sinds 1 januari de fusiegemeente Oldambt vormen, stokt de voorgenomen ambtelijke integratie van Bellingwedde, Menterwolde, Pekela en Veendam. Nadat de gemeenteraad van Bellingwedde de ambtelijke samenwerking enkele maanden geleden afblies, volgde recentelijk Menterwolde tot woede van de Veendammer burgemeester Ab Meijerman. Die wees Menterwolde op het raadsbesluit uit 2008 om te gaan voor een volledige ambtelijke samenwerking om zo de dienstverlening aan de burgers te verbeteren.

Burgemeester Eduard van Zuijlen van Menterwolde heeft begrip voor het verwijt van zijn collega, ‘maar de ambtelijke samenwerking gaat onze raad toch te ver’. Veendam zegde daarop de economische samenwerking met Menterwolde op. ‘Hoe het nu verder moet, is aan de volgende raad en college’, aldus Van Zuijlen. Een boze en gefrustreerde Meijerman zag 2 jaar voorbereiding in rook opgaan: ‘Diep ademhalen en doorgaan. Blijven geloven dat samenwerking kansen biedt voor ons gebied, maar dan wel met betrouwbare partners.’

Bussum wijst dwang af

In het Gooi wil het kabinet een fusie van Bussum, Muiden, Naarden en Weesp. Bussum wil niet, maar het kabinet heeft daarvoor toch gekozen omdat de regio er zelf niet uitkwam. De gemeente klampt zich, aldus burgemeester Milo Schoenmaker, vast aan de uitspraak van de Tweede Kamer dat financieel gezonde en bestuurskrachtige gemeenten niet gedwongen worden tot herindeling.

De burgers kunnen noch mogen zich erover uitspreken omdat de raadsverkiezingen in de vier Gooise gemeenten zijn uitgesteld tot 24 november. Dat worden dan verkiezingen voor de nieuwe fusiegemeente, mits de Kamer de fusie dus goedkeurt. Ook voor negen andere fusiegemeenten die per 1 januari 2011 ontstaan, zijn de raadsverkiezingen van 3 maart uitgesteld tot herindelingsverkiezingen in november:

• Andijk, Wervershoof en Medemblik

   

• Scherpenzeel, Renswoude en Woudenberg

   

• nieuwe Friese gemeente Sudwest Fryslân (Wunseradiel, Bolsward, Sneek, Wymbritseradiel, Nijefurd en Gaasterland-Sleat) waar oud-minister Hayo Apotheker waarnemer moet worden

   

• nieuwe gemeente Gennep (Bergen, Gennep en Mook en Middelaar) waar Bergen zich tegen herindeling verzet

   

• Margraten en Eijsden

   

• Lith en Oss

   

• Bodegraven en Reeuwijk

   

• nieuwe gemeente Stichtse Vecht (Breukelen, Loenen en Maarssen)

   

• Abcoude met Ronde Venen. Als de Tweede Kamer deze fusies goedkeurt, daalt het aantal gemeenten van 431 via de afgesproken samensmelting van Rozenburg met Rotterdam naar 412 gemeenten op 1 januari 2011.