Nieuwe kaart maakt hitte lokaal inzichtelijk

Hittestress in gemeenten neemt toe. De ziekmakende effecten zijn bekend, net als de meeste maatregelen die de overheid zou kunnen nemen. Maar hoe kom je als gemeente aan de juiste gegevens in een wijk? Daarvoor is er nu de Menukaart hitte in de gebouwde omgeving.

Heter en langer

Niet alleen treden er vaker hittegolven op, ze zijn ook heter en duren langer. Dat leidt tot meer slaapproblemen, benauwdheid en verlies van arbeidsproductiviteit. Cijfers laten ook honderden extra doden zien in 2019 en 2020 als gevolg van de toenemende hitte. Wereldwijd vormen hittegolven zelfs het meest dodelijke klimaatrisico, meer dan overstromingen.

Nieuw

Dat weet nog niet elke gemeentelijke beleidsmedewerker. ‘Voor veel gemeenten is hitte nog een nieuw werkgebied’, zegt Edwin van der Strate, businessleider klimaat bij adviesbureau TAUW in Deventer. ‘Gemeenten zijn al wel gewend om met wateroverlast om te gaan, maar droogte en hitte zijn nieuwe en daarmee nog lastige thema’s’, aldus de expert.

Hittegevoeligheid

Hoe komt een gemeente aan gegevens over hittestress? Er zijn steeds meer gegevens over de hittegevoeligheid van gebouwen en gebieden en de gezondheid van de bewoners. Voor een landelijk beeld bestaat bijvoorbeeld al een paar jaar de Klimaat­effectatlas. Die levert een globale inschatting van de gevolgen van wateroverlast, droogte en hitte. In het thema ‘hitte’ wordt onder meer het gemiddeld aantal tropische nachten (met temperaturen boven 20 graden) per jaar geschat of de gevoelstemperatuur of het percentage schaduw op fiets- en wandelpaden in stedelijk gebied voor drie verschillende KNMI-scenario’s.

Koele plekken

De oorsprong van de data zijn metingen en gegevens van weerstations in de buitenlucht van Rotterdam en omgeving. Op basis van de hoeveelheid verharding, groengebieden en hoogte van gebouwen zijn deze Rotterdamse metingen in een model doorvertaald naar de rest van het stedelijk gebied in Nederland. In de atlas zijn ook kaarten afgebeeld met de loop­afstand naar koele plekken en sociaaleconomische gegevens als de kwetsbaarheid van mensen.

‘De site is vooral bedoeld voor ambtenaren en deskundigen’, zegt Van der Strate. Tal van onderzoeksbureaus, waaronder TAUW, universiteiten als Wageningen Universiteit en kennisorganisaties als KNMI, Deltares en TNO werkten eraan mee.

Kwetsbaarheid

Vervolgens maakte Van der Strate in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken de Menukaart Hitte in de Gebouwde Omgeving, die in 2022 gereedkwam. Ook het Klimaatverbond Nederland, waarin decentrale overheden samenwerken, leverde hieraan een bijdrage. ‘Op basis van lokale stresstesten kunnen gemeenten gedetailleerder dan met de Klimaateffectatlas aangeven waar de kwetsbaarheid van bepaalde stadsdelen ligt, welke ambities er zijn om die wijken hittebestendig te maken en welke maatregelen daarvoor moeten worden getroffen’, aldus Van der Strate. De menukaart bevat tal van linkjes met meer uitgebreide informatie, zodat ambtenaren niet alles zelf hoeven uit te vinden.

Enthousiast

Aanvankelijk tien gemeenten stapten gedurende zes maanden in een proefproject met de Menukaart, dit jaar doen er al twintig mee in een verbeterde versie van de kaart. Veel ambtenaren zijn enthousiast, ziet de adviseur. ‘Ze zien dat er weliswaar veel nieuwe data en kennis nodig zijn, maar merken ook dat ze kunnen samenwerken met buurgemeenten en regionale omgevingsdiensten en GGD.’

Hittegroep

Informatie verkrijgen is natuurlijk stap één, maar ze leren in twee speciale werksessies vooral ook dat ze het proces goed moeten organiseren, aldus Van der Strate. ‘Hoe kun je je collega-ambtenaren betrekken; maar ook: hoe maak je de GGD, thuiszorgorganisaties en woningcorporaties meer bewust van het hitte­bestendig maken van hun omgeving.’ In Groene Huisvesters werken corporatiebestuurders in een ‘hittegroep’ aan een ‘toolbox’ omdat in corporatiewoningen vaak extra kwetsbare bewoners wonen.

Zonwering

Kortom, een integrale hitte-aanpak, voorbij de schotten van de gescheiden loketten. ‘Dat klopt’, zegt Van der Strate, ‘en het leuke is dat na de eerste bijeenkomst mensen onbewust toch al meer hitte meenemen als onderdeel van hun werk.’ Een voorbeeld? ‘Bij de herstructurering van een wijk werd de beheerder van een verzorgingstehuis niet alleen gevraagd naar wat hij graag zou zien veranderen in de buitenruimte, maar ook aangesproken op wat het verzorgingstehuis zelf kan doen, bijvoorbeeld een betere zonwering aanbrengen. Ze gingen dus verder kijken dan het klassieke vraagstuk hoe breed de deur moet zijn om er een bed door te kunnen rollen.’

Gemeenten zochten samenwerking met busbedrijven voor schaduwplekken bij haltes, en supermarkten werden benaderd om koffiehoekjes te creëren zodat mensen kunnen afkoelen.’

Steunkousen

Verbetering van de bewustwording kan ook bij zorgverleners plaatsvinden, gelooft Van der Strate. ‘Het zou er zelfs toe kunnen leiden dat de thuiszorgmedewerker die ‘s ochtends langskomt om iemand te helpen met aantrekken van steunkousen even om zich heen kijkt, en tijdens een hittegolf dan ook de zonwering naar beneden doet.’

Lees het hele artikel deze week in BB19 (inlog). Publicatie is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie.