KNMI: Meer droogte, hitte en hogere zeespiegel

Nederland krijgt door klimaatverandering nog meer last van hitte en droogte dan eerder werd verwacht. Ook de zeespiegelstijging valt als het tegenzit hoger uit, zo wordt duidelijk uit de nieuwste klimaatscenario's van het KNMI. Het instituut heeft daar jaren aan gewerkt.

Nederland in overgangsgebied

‘Het staat vast dat de mens het klimaat beïnvloedt’, zeggen de onderzoekers nog eens duidelijk. De uitstoot van broeikasgassen is dan ook dé factor die bepaalt in welke mate Nederland opwarmt en extreem weer te verduren krijgt.

In de hoge scenario's van de klimaatwetenschappers blijft de wereld zijn economische groei op fossiele brandstoffen bouwen en zal de wereldwijde CO2-uitstoot nog lang stijgen. Als dat gebeurt, zullen Nederlanders klimaatverandering het hardst voelen. Maar ook in het lage scenario, waarin de uitstoot daalt in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs, ziet het KNMI ‘grote gevolgen’. In het rapport wordt daarnaast onderscheid gemaakt tussen een natter en een droger scenario. Dat doen de wetenschappers omdat Nederland in een overgangsgebied ligt qua neerslagverandering.

Waterpeil mogelijk 17 meter hoger

Het hoge uitstootscenario is niet heel waarschijnlijk, erkennen de onderzoekers. De groei van de wereldwijde CO2-uitstoot buigt af en er zijn tekenen dat de uitstoot binnen enkele jaren zal gaan dalen. Aan de andere kant kunnen zich ook tegenvallers voordoen. Als de ijskappen van Antarctica een kantelpunt bereiken en sneller smelten, kan de zeespiegel voor de Nederlandse kust in 2100 al 2,5 meter zijn gestegen. Tot het jaar 2300 kan het waterpeil in dat geval ruim 17 meter hoger komen te staan.

Zonder zulke extremen komt het KNMI voor 2100 uit op maximaal 1,24 meter stijging in het erg hoge scenario. In het lage scenario blijft het beperkt tussen de 26 en 73 centimeter aan het eind van de eeuw. Wel zal de zeespiegel in elk scenario nog eeuwen stijgen. ‘Dit komt doordat de traag reagerende ijskappen niet in evenwicht zijn met het huidige klimaat’, legt het KNMI uit. ‘De toekomst van Nederland hangt sterk af van de zeespiegelstijging’, voegt onderzoeker Sybren Drijfhout eraan toe.

Temperatuur hoog en droog

Uit het rapport wordt duidelijk dat Nederlanders het vaker heet zullen krijgen. In de lage scenario's neemt het aantal tropische dagen (+30 graden) toe van gemiddeld vijf per jaar tot negen per jaar in 2050. In een ‘hoog en droog’ scenario krijgen we jaarlijks gemiddeld dertien van zulke dagen in 2050. Dan zijn gevaarlijk hoge temperaturen van boven de 40 graden ook niet meer uitzonderlijk. Ook het neerslagtekort kan in dat hoge scenario sterk toenemen, met 79 procent ten opzichte van nu.

Risico voor Bonaire

De zeespiegelstijging die door klimaatverandering wordt veroorzaakt, vormt in Caribisch Nederland vooral een bedreiging voor het laaggelegen Bonaire, stelt het KNMI. Bij Saba en Sint Eustatius is de zeespiegelstijging iets minder dan bij Bonaire, maar zij lopen volgens het instituut dan weer toenemende risico's op orkanen van de zwaarste categorie.

Volgens het KNMI stijgt de zeespiegel bij Bonaire momenteel gemiddeld met 3,7 millimeter per jaar. Afhankelijk van de wereldwijde CO2-uitstoot kan die stijging versnellen. Dat heeft meerdere oorzaken: door hogere temperaturen smelten ijskappen sneller, tegelijkertijd zet water uit naarmate het warmer wordt.

In een gunstig scenario zal de zeespiegel bij Bonaire rond 2050 zo'n 14 centimeter hoger zijn dan nu. Valt het erg tegen en stijgt de CO2-uitstoot nog sterk, dan kan de toename halverwege de eeuw uitkomen op 37 centimeter, zo heeft het KNMI berekend. Rond 2100 blijft de stijging bij Bonaire in het scenario met lage uitstoot beperkt tot tussen de 31 en 78 centimeter. In het scenario met de hoogste uitstoot loopt dat op tot 55-127 centimeter.

Instabiele ijskap kan situatie dramatisch verergeren

Net als bij Nederland kunnen ‘onzekere processen’ zoals het instabiel worden van de ijskap op Antarctica, de situatie dramatisch verergeren voor de eilanden. Zitten zulke factoren erg tegen, dan kan de zeespiegelstijging bij Bonaire volgens het rapport oplopen tot 3,40 meter. Het is de eerste keer dat het KNMI de situatie in de drie bijzondere Nederlandse gemeenten meeneemt in de klimaatscenario's.

Meer kans op voedselschaarste

We staan volgens landbouworganisatie ZLTO te weinig stil bij de risico's die klimaatverandering met zich meebrengt als het om voedselzekerheid gaat. ‘In de supermarkt merken we tot op heden niets, maar dat kan gaan veranderen’, waarschuwt Hendrik Hoeksema, bestuurder bij landbouworganisatie ZLTO, in reactie op de klimaatrisico's van het KNMI.

‘Als er in de toekomst op grote schaal oogsten gaan mislukken door extreme weersomstandigheden, kan het zijn dat we ook in Nederland te maken krijgen met voedselschaarste, met lege schappen in de supermarkt’, zegt Hoeksema. ‘Voorheen konden we bij mislukte oogsten producten importeren, maar dat kan niet meer als de oogsten in heel Europa tegenvallen. Ook zullen er andere producten op ons bord komen te liggen.’

Wake-upcall voor samenleving en politiek

De klimaatscenario's zoals die door het KNMI zijn opgesteld, zouden volgens Hoeksema een wake-upcall moeten zijn. Voor de samenleving, maar ook voor de politiek. ‘Er moeten door het kabinet snel plannen gemaakt worden hoe we voedselschaarste kunnen voorkomen, want die zijn er nog niet. Ik maak mij daar wel zorgen over.’

De Unie van Waterschappen wijst erop dat de stijging van de zeespiegel en het vaker voorkomen van extreme hitte en droogte grote consequenties heeft voor het waterbeheer. Dijkversterkingen en andere maatregelen om het extreme weer aan te kunnen vragen veel ruimte en geld.

Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen: ‘We gebruiken de scenario’s om onze normen voor waterveiligheid en wateroverlast op te baseren. Om toekomstige schade en ellende te voorkomen, pleiten we ervoor om zowel voor waterbeheer als voor ruimtelijke keuzes, voor bijvoorbeeld woningbouw, uit te gaan van de bovenkant van de klimaatscenario’s en 2100 als zichtjaar aan te houden. We weten nog niet precies hoeveel en hoe snel het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Door nu te kiezen voor een robuuste aanpak en opties open te houden voor toekomstige maatregelen, voorkomen we dat we verkeerde keuzes maken en achteraf moeten bijsturen en repareren. Alleen zo blijven we een veilige delta.’

Op de langere termijn kijken

De waterschappen vragen naar aanleiding van de nieuwe klimaatscenario’s aandacht voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening bij een nieuw kabinet. Op dit moment vindt de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken plaats in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. In 2050 voldoen alle dijken aan de nieuwe normen voor waterveiligheid. Jeroen Haan, bestuurslid en portefeuillehouder waterveiligheid van de Unie van Waterschappen: ‘Voor de huidige werkzaamheden aan de dijkveiligheid in Nederland zijn slechts tot 2028 financiële afspraken gemaakt met het Rijk. In de komende kabinetsperiode zijn daarom nieuwe afspraken nodig over de gedeelde financiering van dijkversterking tussen 2028 en 2050.’

Klimaatkennis vertalen in actie

‘Als we onze Nederlandse delta veilig en leefbaar willen houden, moeten we deze kennis grondig bestuderen en ermee aan de slag gaan, het vertalen in actie’, reageert demissionair minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) op de nieuwe klimaatscenario's van het KNMI. Die scenario's bieden ‘een blik in de toekomst, maar zijn voor een deel al realiteit’, zei de minister nadat hij het rapport in ontvangst had genomen in De Bilt.

Harbers noemt het ‘onmisbare kennis voor Nederland’. Hij zei ‘heel blij’ te zijn dat de onderzoekers in hun verschillende scenario's de gevolgen van klimaatverandering duidelijk koppelen aan de uitstoot van broeikasgassen. Als die uitstoot wereldwijd blijft stijgen, zijn de gevolgen veel groter dan wanneer de uitstoot sterk wordt verminderd.