Minister Keijzer verdedigt wet waar ze als Kamerlid tegen was

Als er niks onverwacht gebeurt, moet de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie nog dit jaar in de Eerste Kamer aangenomen kunnen worden. In de Tweede Kamer stemden PVV, BBB, Ja21 en FvD tegen. Maar die hebben in de senaat slechts 25 van de 75 stemmen. Opvallend genoeg is het BBB-minister Mona Keijzer die het wetsvoorstel in de Eerste Kamer moet verdedigen, terwijl zij afgelopen april als toenmalig Kamerlid tegen de wet heeft gestemd.

In een nota van verslag beantwoordt zij nu de laatste vragen van de senatoren. Die wekken niet de indruk dat de wet nog zal worden tegengehouden.

Weigerachtige

De Wgiw, zoals het wetsvoorstel wordt afgekort, is één van twee belangrijke warmtewetten waarmee het vorige en het huidige kabinet miljoenen huishoudens in Nederland van het aardgas willen halen. Dit wetsvoorstel geeft gemeenten, die bevoegd gezag zijn als het om warmtenetten gaat, de opdracht om een warmteprogramma op te leveren dat elke vijf jaar geactualiseerd wordt. Hierin geven zij aan welke wijken de daaropvolgende acht jaar van het gas worden afgesloten en welke alternatieve warmtebron de gemeente daarbij in gedachte heeft. De gemeente krijgt doorzettingsmacht, om te voorkomen dat een klein aantal weigerachtige huishoudens die ommezwaai blokkeren. Wel is een gemeente verplicht aan participatie te doen en betaalbaarheid te garanderen.

Met grote vreze

Met name de PVV, bij monde van toenmalig fractielid Barry Madlener, had grote moeite met de dwang die van de wet uitgaat. Ook de BBB, in de persoon van Kamerlid Henk Vermeer, had hier zijn twijfels bij. Bovendien was hij er niet gerust op dat ondanks alle door het kabinet beloofde voorzorgen individuele huishoudens niet met grote kosten komen te zitten. ‘Hoeveel vrijheid hebben burgers nu echt op deze manier?’ vroeg hij zich eind maart af tijdens een plenair debat. ‘Ons idee is: vrij weinig. Burgers zijn overgeleverd aan de ambities van gemeenten. Wordt dit dan hét punt voor burgers bij de gemeenteraadsverkiezingen over twee jaar, of gaan er toch bijna nergens warmtenetten ingevoerd worden?’ Hij eindigde met de verzuchting: ‘Hoe gaan we hier over vijf of tien jaar op terugkijken? Ik ben zeker niet bang uitgevallen, maar ik vrees in dit dossier met grote vreze.’

Laten afkoppelen

In de nota verdedigt Mona Keijzer, in haar rol als minister van Volkshuisvesting, de aanwijsbevoegdheid die de wet aan gemeenten geeft. Met dat instrument kunnen zij wijken van het gas laten afkoppelen. De noodzaak van die bevoegdheid blijkt uit de wijken waar afgelopen jaren is proefgedraaid. Omdat, zo schrijft zij, ‘het kostenefficiënt en doelmatig uitvoeren van de wijkaanpak onmogelijk is zonder de aanwijsbevoegdheid (..). Er zijn voorbeelden waar voor enkele huishoudens het hele gasnet vervangen moest worden.’

Wat geldt als de betaalbaarheid die gemeenten straks garanderen, wordt nog uitgewerkt in het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl). Voor het einde van het jaar moeten beide Kamers hier een blik op kunnen werpen.

Betaalbaarheidsklachten

Eén reden dat het kabinet de Wgiw nog dit jaar erdoor wil krijgen, is dat dan per 1 januari 2025 de tariefberekening voor warmtenetten gewijzigd kan worden. Lukt dat niet, dan kan die correctie pas in 2026 van kracht worden. Dit is van belang met oog op de betaalbaarheidsklachten van het afgelopen jaar, waarbij verschillende sociale huurders na een overstap op een warmtenet onverwacht duur uitkwamen.

Weeffouten

De komende jaren wordt de warmteprijs nog berekend op basis van de gasprijs. Die koppeling heeft ongewenste effecten, onder meer doordat de gasprijzen de afgelopen jaren de lucht inschoten. Maar ook andere elementen zitten huishoudens dwars. Ter ontmoediging van het gasverbruik bijvoorbeeld, stijgt elk jaar de energiebelasting. Die toenemende ontmoedigingstaks komt echter vanwege de gasrefentie ook in de warmteprijs terecht, bij huishoudens die op een warmtenet zitten. Dat terwijl de overheid juist deze warmtebron wil aanmoedigen. Ook rekent men in de gasreferentie standaard met een all-in servicecontract voor het onderhoud van een cv-ketel. Maar de gemiddelde Nederlander heeft niet zo'n contract. Die weeffouten verdwijnen met de wet uit het huidige warmtenettarief.