Het startpunt van hergebruik van kunstwerken

Van houten fietsbruggen tot betonnen viaducten: met de herbruikbaarheidsscan kun je de hergebruikpotentie van onderdelen uit bestaande kunstwerken onderzoeken en vastleggen. Hiermee kun je als publieke opdrachtgever de circulaire transitie concreet vormgeven. Wouter van den Berg van Nebest en Matthijs Griffioen van de gemeente Amsterdam vertellen hoe de scan werkt en wat het oplevert. “Een waardevolle tool die je helpt om de juiste kant op te bewegen.”

Potentie in kaart brengen

Met de herbruikbaarheidsscan kun je onderzoeken welke onderdelen van een kunstwerk potentie hebben om te hergebruiken. De scan kan worden toegepast bij kunstwerken die gesloopt of gerenoveerd gaan worden. “Je weet snel welke onderdelen kansrijk zijn voor hergebruik en hoe je ze hiervoor geschikt kunt maken”, legt Wouter van den Berg uit, specialist duurzaamheid en circulariteit bij ingenieursbureau Nebest, dat de herbruikbaarheidsscan ontwikkelde in samenwerking met Rijkswaterstaat.

Nebest voert de scan in vier stappen uit. Allereerst wordt er een decompositie gemaakt, waarbij de onderdelen van het object worden opgeknipt in hapklare brokken. Daarna voert Nebest een bureaustudie uit. Wouter: “Hierbij bestuderen we de informatie die al over de onderdelen beschikbaar is: wat is er al aan inspecties gedaan en wat zegt de informatie over de hergebruikpotentie van die onderdelen?” Met deze verworven kennis gaat Nebest het veld in, naar het kunstwerk toe om de conditie van de onderdelen te inspecteren en het beeld uit de bureaustudie te verifiëren. Informatie die mist, wordt aangevuld.

Informatie op detailniveau

Met de verworven informatie stelt Nebest een materialenpaspoort op, waarin de eigenschappen en status van de onderdelen tot op detailniveau staan beschreven. Compleet met een advies en overzicht volgens het 10R-model voor circulariteit, gericht op de potentie voor hergebruik. Ook geeft het paspoort advies over de vervolgstap. Wouter: “Zo’n advies kan zijn dat je onderdelen direct kunt hergebruiken of dat er mogelijk nog aanvullend onderzoek gedaan moet worden naar de constructieve eigenschappen of restlevensduur.”

Het materialenpaspoort is afgestemd op de informatiebehoefte van de betrokken partijen in de keten die met hergebruik aan de slag moeten. Wouter: “Slopers, ontwerpers, constructeurs, beheerders… het materialenpaspoort biedt alle informatie die voor hen essentieel is om onderdelen opnieuw te kunnen gebruiken. Neem bijvoorbeeld een constructeur die een nieuwe brug gaat ontwikkelen met hergebruikte materialen. Die heeft informatie nodig over de dimensies en constructieve eigenschappen van de staalprofielen. De sloper moet bijvoorbeeld weten of er Chroom-6 op zit. Verstrek je deze informatie niet op dit detailniveau, dan loop je verderop in het hergebruikproces vertraging op. De ontwerper moet dit dan eerst zelf gaan onderzoeken, met de kans dat hij toch voor nieuwe materialen kiest.”

Hoogwaardig hergebruiken

“Een waardevolle tool die je helpt om de juiste kant op te bewegen”, vindt Matthijs Griffioen, duurzaamheidsadviseur/constructeur beton bij de gemeente Amsterdam. De gemeente heeft onder andere voor twee brugdekken in Amsterdam-West een herbruikbaarheidsscan laten uitvoeren. De uitkomsten gaven stof tot nadenken en daarmee een extra zetje richting hoogwaardig hergebruik. Matthijs: “Het advies luidde dat de betonnen volstortliggers een andere, (laagwaardige, red.) bestemming konden krijgen. Maar van dit type dek hebben we er zoveel in ons areaal dat we tot de conclusie kwamen dat we meer moeten gaan oefenen met het hoogwaardig hergebruiken van het volstortliggerdek.”

De resultaten uit de herbruikbaarheidsscan hielpen bij het voeren van dit gesprek. Matthijs: “Je wordt actief aangespoord om anders te gaan denken: ik heb hier nog een onderdeel, wat kan ik daarmee doen? Dit kan een opening geven om weer een ander duurzaam project te creëren. Ga je de herbruikbaarheidsscan vaker inzetten, dan ga je die mogelijkheden ook vaker zien.”

Gewoon gas geven

Er werd vaart achter gezet. Binnen zes weken werd een projectteam samengesteld en was er een nieuwe brug voor de betonnen liggers gevonden. Matthijs: “We zijn gewoon gas gaan geven. De tijd en de middelen werden beschikbaar gesteld, en er is niet van tevoren een businesscase geweest die moest worden afgewogen. Was dat wel gebeurd, dan waren we er met de berekeningen misschien niet uitgekomen. Terwijl, als we echt dingen voor elkaar willen krijgen en stappen willen zetten naar circulair werken, dan moeten we het gewoon gaan doen, tegen dingen aan lopen en daarvan leren. Je kunt van tevoren niet alles bedenken.”

Matthijs raadt anderen dan ook aan om -  wanneer zij een herbruikbaarheidsscan (laten) uitvoeren - zo snel mogelijk met de resultaten aan de slag te gaan. “Naast dat het helpt bij de gedachtenvorming, geeft het je waardevolle inzichten in het vraagstuk waar je mee bezig bent.” Daarvoor moet de ruimte gegeven worden, binnen de organisatie. “Het moet niet zo zijn dat je na drie weken tot de conclusie komt dat het moeilijk is en er dan mee stopt. Je leert juist door de tijd te nemen, daar haal je waardevolle lessen uit.”

Daarnaast adviseert Wouter publieke opdrachtgevers om de herbruikbaarheidsscan een plek te geven in hun assetmanagement. Wouter: “Voer een herbruikbaarheidsscan uit wanneer je een standaard inspectie uitvoert. Dan weet je veel beter wat je hebt aan materialen, wat de hergebruikpotentie ervan is en wanneer het vrijkomt. Zo kun je het aanbod van je materialen al vroeg koppelen aan een project waar vraag is. Op deze manier wordt hergebruik effectief en rendabel.”

Zelf aan de slag

Publieke opdrachtgevers kunnen sinds kort leren hoe zij zelf een herbruikbaarheidsscan kunnen uitvoeren. Op het partnerportaal van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn een handleiding, lesmodules en een inkooptekst beschikbaar gesteld, toegespitst op drie gebruikersdoelen. Wouter: “Je kunt leren hoe je zelf een scan uitvoert, hoe je met de informatie uit de scan aan de slag gaat en hoe je de herbruikbaarheidsscan inkoopt.” De omgeving is voor iedereen vrij toegankelijk.

Ga mee op oogsttocht

Dit jaar organiseert Nebest samen met met Rijkswaterstaat verschillende oogsttochten: cursusdagen voor publieke opdrachtgevers zoals provincies, waterschappen en gemeenten, waar je leert hoe je de herbruikbaarheidsscan kunt toepassen. In de ochtend is er aandacht voor de e-learning en vragen. In de middag ga je mee op oogsttocht naar een kunstwerk om een ingekorte scan te doen. Irene Dekker, instandhoudingsadviseur bij Nebest: “We kijken wat er aan tekeningen beschikbaar is en hoe je aan specificaties komt. Vervolgens gaan we naar het object toe en voeren we een inspectie uit: wat zien we aan schade en wat betekent dit voor de herbruikbaarheid? Tot slot bespreken we met elkaar welke herbruikbaarheidsscore we de onderdelen geven, welke risico’s we daarbij zien en welk nader onderzoek geadviseerd kan worden.”