Systeemintegratie: benut potentieel van energiecoöperaties

Systeemintegratie is een ‘buzzword’ geworden in de energietransitie. Met name nu steeds meer blijkt dat het elektriciteitsnetwerk een bottleneck kan zijn voor de uitrol van gedecentraliseerde energieproductie, zijn we in Nederland naarstig op zoek naar oplossingen. Bijna elke regio loopt ergens vast door lokale netcongestie. Een deel van de oplossing hiervoor ligt in systeemintegratie. Door het slim aan elkaar verbinden van opwek, transport, opslag en verbruik op lokaal niveau wordt het elektriciteitsnet efficiënter benut.

Dit blijkt uit een verkenning die Energie Samen met adviesbureau MSG Strategies heeft uitgevoerd in opdracht van DuurzaamDoor. Op de korte termijn kan systeemintegratie een deel van de problemen op het net oplossen. En ook voor de langere termijn zorgt het ervoor dat het toekomstige verzwaarde net beter wordt benut, zodat er minder investeringen nodig zijn. Het is dus nu urgent.

Systeemintegratie biedt dus kansen, niet alleen voor de BV Nederland en netbeheerders, maar ook voor de lokale partijen. Zo is het voor initiatiefnemers van kleinschalige duurzame energieprojecten relevant omdat het mogelijkheden biedt om kosten te besparen en om sneller projecten te realiseren. Gemeenten en provincies zien dat netcongestie het behalen van hun eigen duurzaamheidsdoelen in de weg zit, en hebben er belang bij een aantrekkelijke vestigingsplaats te blijven voor bedrijven. Voor bedrijven is een stabiele energievoorziening waarbinnen ze mogelijkheden hebben om te verduurzamen of uit te breiden een steeds belangrijkere factor.

Soepel samenwerken

Al deze partijen moeten dus samenwerken in de lokale energietransitie en zorgen voor het slim gebruiken van het net, passend bij de lokale context. En dat lokale ecosysteem, waarin ambtenaren, netbeheerders, energiecoöperaties en lokale bedrijven soepel samenwerken is nog onvoldoende ontwikkeld. De ervaring is dat het vinden en verbinden van de juiste mensen een uitdaging is en veel tijd en geld kost. Het is een maatschappelijke investering waarvoor afzonderlijke organisaties niet vinden dat zij (alleen) verantwoordelijk zijn om die investering te doen, terwijl de voordelen evident zijn.

Wat lost een systeemintegratie netwerk op?

We zouden mensen moeten organiseren in een netwerk, om mensen in staat te stellen om sneller en beter te handelen door handen en voeten te geven aan maatregelen die lokaal concreet en snel net efficiëntie opleveren. Maar ook op lange termijn de kennis en expertise te borgen op regionaal niveau zodat deze maatregelen kunnen worden opgeschaald en zo te zorgen voor lagere maatschappelijke kosten.

Systeemintegratie is óók mensenwerk

Met name landelijk zijn er al veel organisaties bezig met systeemintegratie, er wordt met name veel overleg gevoerd om de juiste voorwaarden te scheppen om de markt van systeemintegratie te laten functioneren. En er wordt fors geïnvesteerd in kennis en innovatie. Let wel: we zijn geen overleggen tegengekomen die overbodig zijn. Dit is ook een belangrijk onderdeel in dit ecosysteem. De verkenning die Energie Samen heeft uitgevoerd laat zien dat er op landelijk niveau nauw wordt samengewerkt aan modellen, factsheets, werkbladen en berekeningen.
Maar systeemintegratie is óók mensenwerk, en is nog weinig overkoepelende samenwerking die tot op lokaal niveau reikt. In de uitvoering van een project gaat het letterlijk over wie stapt er op de fiets om sectoren (lees: vraag en aanbod) te verbinden. Hier en daar zien we deze mensen soms bij netbeheerders, soms bij gemeenten en vaak bij energiecoöperaties. Ze zijn altijd lokaal aanwezig, ze kunnen het letterlijk fietsend af. Maar in veel gevallen is dit succes een resultaat van geluk. De ontmoeting is toevallig ontstaan.

Om meer van dit soort ‘verbinders’ te krijgen moeten we enkele barrières wegnemen. We zien dat de uitkomsten van wat er landelijk bedacht wordt onvoldoende neerdalen op lokaal niveau. Wat daarbij meespeelt is dat de kennis simpelweg niet past bij de lokale schaal van een project en daardoor onvoldoende bruikbaar is. Maar het komt ook omdat lokale initiatieven en energiecooperaties vaak opgezet worden door actieve vrijwilligers die het erbij doen. Zij hebben een gebrek aan tijd om alles bij te houden en de vraag is; hebben die mensen toegang tot de kennis en plannen die op landelijk niveau worden gemaakt?

Meer structuur

Er is duidelijk behoefte aan meer structuur in de uitvoering en met name om de kennis op dit onderwerp en het uitwisselen van ervaringen over bestaande technieken en goede praktijkvoorbeelden. Allemaal praktisch en op project en uitvoeringsniveau. Dit moeten en kunnen we organiseren. 

Om systeemintegratie te versnellen moeten we daarom parallel aan de nationale overlegstructuren een netwerk opbouwen van mensen die deze systeemintegratie regionaal gaan coördineren en lokaal gaan uitvoeren. Het onderzoek van Energie Samen laat zien dat er behoefte is aan ‘verbinders’ daar waar de twee niveaus elkaar raken. Mensen die het energiesysteem technisch begrijpen, die de nationale onderzoeken en discussies kennen en dit kunnen toepassen op de lokale situatie. Mensen die zorgen dat er een actieve cyclus ontstaat tussen top-down en bottom-up. Een cyclus die nationaal met lokaal verbindt. Als we moeten wachten op dat alles wat nu op landelijk niveau wordt bedacht langzaam indaalt tot dat deze mensen aan de slag kunnen gaan, missen we cruciale tijd in de energietransitie. We pleiten daarom voor een landelijk programma dat zo’n systeemintegratie netwerk opbouwt om dit proces te versnellen.