Participatietafel Voedsel neemt zichzelf onder de loep

Het hele voedselsysteem in Nederland verduurzamen? Dat is misschien wel erg ambitieus. Begin eens met het zo grondig mogelijk in kaart brengen van het speelveld, adviseert Maria Geuze. Zij is deelnemer aan de Participatietafel Voedsel van het landelijk kennis- en leerprogramma DuurzaamDoor. Met haar afstudeerproject ‘Tot in de bodem’ heeft ze de hele tafel ‘aangestoken’. Rosa Lucassen is als moderator van de Participatietafel enthousiast over de energie in de groep. ‘Al zijn we heel verschillende professionals, door de aanpak van Maria hebben we elkaar goed gevonden in gezamenlijke opgaven voor het voedselsysteem.’

De bodem bereikt.
Teamspelers of tegenstanders?
De bodem wordt uitgeput.
Een gezonde en levende bodem is de basis voor voedsel.

Dit zijn de titels van vier kleine boekjes waarmee ontwerper Maria Geuze in 2022 afstudeerde aan de TU Delft. ‘Mijn specialisatie was Transition Design. En dan moet je natuurlijk wel met een tastbaar ontwerp komen, vandaar de boekjes.’

Transition Design gaat over strategische ontwerpstappen om de gewenste verandering te krijgen bij een transitieopgave. Als afstudeeronderwerp koos Maria voor de zuivelketen in Friesland. ‘Ik wilde weten hoe dat speelveld eruitziet en wat daar gebeurt.’ Haar zoektocht is terug te zien in de vier boekjes. ‘Ik begon bij de koe, die zette ik in het midden, en tijdens mijn project klapte de zoektocht uit naar steeds meer actoren in het speelveld, zoals de boer en de zuivelverwerker, en ook naar niet-mensen als actor, zoals de grutto. Uiteindelijk kwam ik uit op de bodem. Als we naar een gezondere zuivelketen willen, staat niet de koe centraal maar de bodem. Die moeten we gezond zien te houden.’

Gedragsverandering

En die boekjes dan? ‘Om het balletje te laten rollen, moet er gedragsverandering plaatsvinden. En om die aan te zwengelen moeten mensen iets leren zonder dat het gedwongen voelt. Met de boekjes heb ik een laagdrempelige interventie ontworpen om te laten zien dat er een wereld schuilgaat achter zuivelproducten. Ik heb er een spel van gemaakt dat lijkt op mijn zoektocht: het klapt steeds verder uit. Het is een gevouwen papier waar je eerst mee gaat prutsen, wat moet je ermee? Hoe langer je aan het prutsen bent, hoe meer je al aan het lezen bent en hoe meer het al bezinkt. En uiteindelijk, net als ik in mijn zoektocht, beland je bij de bodem en heb je een mooie grote poster in je hand. Zo leer je op een speelse manier over de complexiteit en gelaagdheid van het systeem.’

Sinds 2022 is Maria directeur van het Slow Food Youth Network, een netwerk met onder meer een academieprogramma voor jonge boeren, ondernemers in supermarkten en anderen in het voedselsysteem. Haar voorganger was deelnemer aan de Participatietafel Voedsel van DuurzaamDoor. ‘Toen ik haar opvolgde als directeur, nam ik ook haar plek in aan de Participatietafel.’ Deelnemers wordt gevraagd om af en toe een thema voor te bereiden en Maria introduceerde haar afstudeerproject. ‘Dat mijn afstudeermethode werd overgenomen door de groep, om op zichzelf toe te passen, dat vind ik geweldig. Vooral omdat eigenlijk het hele voedselsysteem aan tafel zit. Er is veel energie en kennisuitwisseling, waardoor iedereen in zijn eigen werk meer kan betekenen. Misschien overdreven, maar ik vind die Participatietafel een heel cool project, ik kan nooit wachten tot de volgende sessie.’

Participatietafel Voedsel

‘Als groep hebben we ons inderdaad laten inspireren door Maria, door hoe zij als systeemontwerper haar afstudeerproject heeft aangepakt,’ zegt Rosa Lucassen. Rosa is moderator van de Participatietafel Voedsel van DuurzaamDoor en werkt als zelfstandig netwerkbegeleider bij het coöperatieve samenwerkingsverband Netwerk & Co. ‘Toen Maria ons vertelde over haar bodemproject besloten we te gaan onderzoeken hoe wij ons als deelnemers aan de Participatietafel tot elkaar verhouden in het voedselsysteem. Dat gaf zoveel verrassingen en inzichten.’ Het speelveld echt in kaart brengen is de basis voor een goede dialoog, is de ervaring van Rosa. ‘In onze groep zitten ambtenaren, een ondernemer, een actieonderzoeker, een bankmedewerker en mensen van jongerenorganisaties. Hoe verhouden zij zich tot elkaar in het voedselsysteem? Hiervoor heeft ieder letterlijk in de vergaderruimte de juiste plek ten opzichte van elkaar opgezocht. Vind je bijvoorbeeld dat de ander meters verder moet gaan staan omdat je niets met elkaar te maken hebt of in ieder geval met een partij ertussen?’ De groep heeft ook de onderlinge verbanden uitgepluisd. Rosa noemt de jongerenorganisaties. ‘Is hun relatie met het ministerie van Landbouw gelijkwaardig of zijn er redenen om zich excuustruus te voelen? We keken trouwens ook of er geen actor was vergeten. Uiteindelijk ontplofte de tafel toen het besef kwam dat de macht van de vrije markt ons wenselijke voedselsysteem barricadeert en tegenwerkt.’

Vraagstukken

Gaat de Participatietafel nu ook aan de slag met boekjes en posters? Dat zou best eens kunnen, zegt Rosa. ‘In ieder geval hebben wij dankzij de methode van Maria eveneens vier gezamenlijke vraagstukken kunnen formuleren als Participatietafel.’

• Hoe kunnen we de zeggenschap van burgers in de supermarkten versterken?
• Hoe kunnen we voedselwijsheid vergroten?
• Welk overheidsbeleid willen we laten kantelen?  
• Hoe kun je op basis van waarden een verbindend gesprek aangaan om het voedselsysteem te verbeteren?

Rosa: ‘Over die laatste vraag hebben we door de Radboud Universiteit Nijmegen een onderzoek laten doen, waarvan de resultaten binnenkort bekend worden. Ben je geldgestuurd of toekomstgestuurd? Het maakt veel uit dat er in het gesprek genoeg ruimte is om elkaars wortels en waarden echt te begrijpen. De kracht is om het gesprek constructief te voeren vanuit die verschillende waarden. Dat deze vier vraagstukken eruit zijn gekomen, zie ik als een grote winst. Het geeft de energie van een tsunami om met elkaar een vraagstuk echt te verdiepen en aan de weg te timmeren. En dat gaan we doen!’