Drinkwaterbedrijven moeten zich aanpassen de komende jaren

Het jaar 2020 was zeer warm, en droger dan normaal. Toch kwam landelijk gezien de drinkwatervoorziening niet in de problemen. De tien Nederlandse drinkwaterbedrijven produceerden 1,4 miljard m3 drinkwater, wat honderd miljoen m3 meer was dan strikt noodzakelijk voor de onmiddellijke Nederlandse behoefte.

Toch bleek in 2020 wel degelijk dat de drinkwaterbranche zich in de gevarenzone bevindt, stelt het nieuwe RIVM-rapport Waterbeschikbaarheid voor de bereiding van drinkwater tot 2030. Regionaal zaten drie drinkwaterbedrijven tegen hun grenzen aan: in Groningen (Waterbedrijf Groningen), in het westen van Zuid-Holland (Dunea), en in Overijssel en Gelderland (Vitens).

Meer drinkwater nodig

Deze drie drinkwaterbedrijven hebben per direct behoefte aan een uitbreiding van hun drinkwaterwinning. Op net iets langere termijn, tot 2030, geldt hetzelfde voor de zeven andere bedrijven. Vergeleken met het referentiejaar 2020 zal de jaarlijkse behoefte aan drinkwater in 2030 met honderd miljoen m3 zijn gegroeid, is een schatting die wordt aangehouden. De groei volgt uit het uitdijen van de bevolking, de grotere vraag van de industrie en toenemende droogteperiodes. 

Provincies

Provincies hebben hierin een belangrijke rol, omdat zij vergunningverlener zijn aan de drinkwaterbedrijven. Provincies zijn tegelijkertijd ook een reden dat acht van de tien bedrijven niet zoveel kunnen winnen als hun vergunning toestaat. Behalve de Noord-Hollandse drinkwaterbedrijven Waternet en PWN hebben ze allemaal, met oog op natuurbehoud, reductieconvenanten met provincies afgesproken. Het gaat hier vooral om de bescherming van Natura2000-gebieden.

De convenanten zijn vanwege de Wet Natuurbescherming moeilijk te herroepen. Als voorbeeld noemen de onderzoekers Brabant Water, dat behoefte heeft aan meer waterwinning rondom Tilburg maar de vergunning voor de winning bij Gilzerbaan tijdelijk niet volledig mag uitbuiten. Dat scheelt 3,3 miljoen m3 per jaar.

Vervuiling

Diep grondwater, wat de grootste bron is van het Nederlandse drinkwater, is minder kwetsbaar voor vervuiling dan oppervlaktewater. Toch worstelt drinkwaterbedrijf WML in Zuid-Limburg met een te hoog nitraatgehalte, en worden elders gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen. In het geval van oppervlaktewater komen innamestops geregeld voor: in het Lekkanaal bij Nieuwegein vanwege de stof fenol, bij het pompstation Andijk bij het IJsselmeer vanwege chloride, en vanuit de Maas vanwege onder meer prosulfocarb. In de nabije toekomst wordt vaker een lagere waterstand van de Maas en de Rijn verwacht, waardoor de concentratie van de schadelijke stoffen in dit rivierwater groeit. De Rijn voedt meerdere drinkwaterbronnen: het Lekkanaal, de Lek en het IJsselmeer.

Het is niet waarschijnlijk dat Nederland in 2027 de Europese gezondheidsnormen haalt van de Kaderrichtlijn Water. Dat zou wel goed zijn. Een toenemend aantal van de drinkwaterbedrijven gebruikt intensieve zuiveringsmethodes, zoals Reverse Osmosis (RO). Het nadeel hiervan is dat dit veel winning vergt, aangezien tien tot dertig procent van het gewonnen water als reststroom afvloeit.

Oplossingen

Nederland heeft genoeg water. De drinkwatervoorziening bedraagt nauwelijks 1,5 procent van de totale waterhuishouding, zei Hans de Groene, directeur van koepelorganisatie Vewin onlangs tegen Binnenlands Bestuur. Hoogleraar hydrologie Niko Wanders van de Universiteit Utrecht merkte eerder al op: 'De schade door de droogte is een direct gevolg van de inrichting van ons watersysteem. Dat is in de basis gemaakt om water af te voeren.'

Het Deltaprogramma Zoetwater heeft als oogmerk dit te veranderen. Het water moet toenemend vastgehouden worden. Om die reden worden de komende jaren nieuwe sloten en kanalen aangelegd voor een betere aanvoer van zoet water door de Maas en Rijn. De landbouw moet druppelirrigatie gaan gebruiken. Beken mogen weer meanderen. Stuwen worden geplaatst. Bij de spui- en schutssluizen van de Afsluitdijk wordt de verzilting van het IJsselmeer beter tegengegaan.

Experimenten

Meerdere drinkwaterbedrijven experimenteren met het maken van drinkwater uit brak duin- of kwelwater. Brabant Water kijkt zelfs naar zeewater. Een gezamenlijk project is De Ultieme Waterfabriek: drinkwater maken van gezuiverd rioolwater.

Daarnaast willen veel bedrijven stoppen met het leveren van drinkwater aan grote industriële verbruikers, en ze eveneens van gezuiverd rioolwater gaan voorzien. De opmars van datacenters, die veel koelwater nodig hebben, vergt ook aandacht. Waternet, in de omgeving van Amsterdam, heeft hiermee te maken. Hetzelfde geldt voor Waterbedrijf Groningen, dat nu drinkwater bespaart door water uit het Eemskanaal te leveren aan het Google-datacenter in de Eemshaven.

Tot slot werken drinkwaterbedrijven aan diepte-infiltratie, om ondergronds waterbuffers aan te leggen. PWN onderzoekt dit bijvoorbeeld in de buurt van het distributiepompstation in Hoorn, in samenspraak met de provincie Noord-Holland en betrokken gemeenten.