De moeilijkheid om winning drinkwater te vergroten

De tien drinkwaterbedrijven die Nederland telt, moeten de komende jaren hard werken om hun winning te vergroten. Hun grootste zorg is of ze bijtijds de vergunningen rond krijgen voor de uitbreiding of nieuwbouw van productielocaties.

In 2030 moet 100 miljoen m3 water extra worden gewonnen, vanwege de economische groei en de grotere bevolking. Eind vorig jaar hebben alle drinkwaterregio's hun plannen hiervoor afgehamerd. Op basis daarvan publiceert drinkwaterkoepel Vewin nu het Actieprogramma beschikbaarheid drinkwaterbronnen 2023 – 2030, samen met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

RIVM-rapport

De basis van alle plannen is het RIVM-rapport van april 2023, waarin duidelijk werd gemaakt dat de huidige winning van 1,4 miljard m3 drinkwater voor de nabije toekomst niet voldoende is. Sterker nog, sommige drinkwaterregio's liepen in dat jaar al tegen hun grenzen aan: Groningen (Waterbedrijf Groningen), het westen van Zuid-Holland (Dunea), en Overijssel en Gelderland (Vitens).

Dit zijn niet de enige drinkwaterbedrijven die tijdsdruk ervaren, blijkt uit alle zestien regionale actieplannen die nu naar buiten zijn gekomen. Alle drinkwaterbedrijven moeten een operationele reserve hebben van 10 procent, met oog op een buitengewoon hete zomer of andere lastige situaties. Maar drinkwaterbedrijf PWN laat weten in Noord-Holland een marge van 5 procent te hebben, die vanaf 2027 ‘snel’ nog verder daalt.

Bijzonder kwetsbaar

Brabant Water schrijft dat in hun voorzieningengebied een vergelijkbare pijn zit in het westelijke deel van Noord-Brabant: ‘Die belangrijke operationele reserve is in West-Brabant nu al substantieel minder dan 10 procent, en in 2030 zelfs gedaald tot maar circa 5 procent, wat de regio bijzonder kwetsbaar maakt.’

Drinkwaterbedrijf Oasen, dat in Zuid-Holland en Utrecht levert aan 800.000 mensen, zegt tot minstens 2030 minder grote problemen te hebben. Toch is het bedrijf bezorgd dat het verkrijgen van vergunningen langer gaat duren dan verhoopt. ‘Wanneer deze zorg waarheid wordt, betekent dit dat Oasen in 2028 onder de 10 procent operationele reserve komt, wat niet wenselijk is met betrekking tot de leveringszekerheid’, stelt het bedrijf samen met beide provincies.

De tijd

De tijd is een belangrijke factor. De uitbreiding van een winvergunning op een bestaande locatie kost al vijf jaar, en de ontwikkeling van een nieuwe productielocatie zelfs vijftien jaar. Wel hebben overheden versnellingsmogelijkheden, staat in het actieprogramma: gemeenten kunnen gebruik maken van de coördinatieregeling en de projectprocedure, en provincies van het projectbesluit. Het Wetsvoorstel versterking regie volkshuisvesting (Wvrv) biedt bovendien procedurele versnellingsmogelijkheden voor niet alleen de woningbouw, maar ook de energietransitie en de watervoorziening.

Natuur

Vaak zal er een belangenafweging gemaakt moeten worden. Exemplarisch is dat drinkwaterbedrijf PWN de eigen productielocatie in Heemskerk wil uitbreiden, wat maar liefst 16 miljoen m3 extra drinkwater zou opleveren. Dat is veruit de grootste winningsprong van alle plannen die drinkwaterbedrijven hebben. Het probleem is de nabijheid van een beschermd duingebied. PWN wil deze extra winning alsnog tussen 2027 en 2029 op orde hebben, precies in de periode dat anders de operationale reserve snel onder de 5 procent zou raken.

Een vergelijkbaar probleem heeft Brabant Water op de productielocatie Gilzerbaan in Tilburg. Natuurorganisaties Brabantse Milieufederatie (BMF) en Brabants Landschap proberen de uitbreiding hiervan bij de rechter tegen te houden, uit vrees voor de verdroging van nabije natuurgebieden. Brabant Water kreeg van de rechter vorig jaar voorlopig toestemming om op deze plek weer 18 miljoen m3 water naar boven te halen, maar moet nog wachten op een einduitspraak.

Om tafel

Om een oplossing te vinden, gaat het drinkwaterbedrijf met beide natuurorganisaties om tafel. Verliest Brabant Water de zaak, dan zullen ‘de gevolgen voor de waterlevering in dit gebied (...) groot zijn. Bij een warme zomer zullen we op bepaalde locaties in West-Brabant problemen krijgen.’

Een ander probleem dat speelt, is het personeelstekort. ‘Een punt van zorg is dat er (te) weinig personele capaciteit is bij de provincies Drenthe en Groningen in relatie tot alle opgaven waar zij mee te maken hebben’, staat bijvoorbeeld in de actieagenda van Waterbedrijf Groningen.

PFAS

Ook vervuiling door bijvoorbeeld stoffengroep PFAS is een obstakel. Drinkwaterbedrijf PWN stelt dat het in de problemen komt als de strengere PFAS-drinkwaterrichtwaarde van het RIVM ook wettelijk gaat gelden. In dat geval moet PWN meer membraanfiltratie gaan toepassen, een techniek die het onder meer noodzakelijk maakt nog meer water in te nemen.

Ook is voor PFAS-zuivering meer energie nodig, schrijft in Limburg het drinkwaterbedrijf WML. Dat kan de netcongestieproblematiek vergroten: ‘Dit risico wordt naar de toekomst toe groter als er moet worden overgestapt op energie-intensievere zuiveringsmethoden door antropogene stoffen als PFAS.’