Burgerberaad nodig voor toekomstgerichte cultuursector

De recente toekenning van cultuursubsidies door overheden en fondsen voor de periode 2025-2028 onderstreept hoe instellingen en makers in heel Nederland gedwongen zijn met elkaar te concurreren om schaarse publieke middelen. Terwijl ze hun maximale capaciteit benutten in een poging hun directe voortbestaan veilig te stellen, bleef een bredere, existentiële kwestie liggen. Een opgave waarbij instellingen en makers met elkaar moeten samenwerken om tot vooruitgang te komen – namelijk het bestrijden van de klimaatcrisis en de teloorgang van de levende wereld. 

Al langere tijd groeit in de Nederlandse cultuursector het besef dat de klimaatcrisis de kunsten niet onberoerd kan laten. Vooral makers lopen voorop bij het agenderen hiervan, zoals de recente opera The Shell Trial gebaseerd op het toneelstuk De zaak Shell, maar ook instellingen zoals de Tolhuistuin in Amsterdam pakken nadrukkelijk hun rol met bijvoorbeeld het Warming Up Festival. De Raad voor Cultuur heeft in het rapport Cultuur Natuurlijk uit 2023 dringende adviezen gegeven. ‘​​De cultuursector is, zoals zoveel andere sectoren, nog lang niet klimaatneutraal en circulair. De verbeeldingskracht en veranderkracht van cultuur zouden veel beter benut kunnen worden bij de enorme opgave waarvoor Nederland staat.’, aldus de Raad. Ook het publiek spreekt zich uit – de meerderheid van de Nederlanders vindt dat de culturele sector duurzamer moet worden, blijkt uit het onderzoek Public Perceptions of Dutch Cultural Institutions van de Boekmanstichting uit 2024. 

Maar sectorbrede visie en aanpak ontbreken. Dat is misschien ook niet vreemd, want de cultuursector bestaat uit duizenden organisaties en kent ruim 400.000 werkenden in de werelden van film tot literatuur, van dans tot beeldende kunst. Hoe kan zo’n grote en diverse sector, die zoveel collectief potentieel heeft, tot een gezamenlijke klimaataanpak komen?

Het uitgelezen instrument hiervoor is een burgerberaad, omdat het via een wetenschappelijk onderbouwde methodiek tot praktische uitkomsten komt voor complexe vraagstukken, door en voor burgers zelf. Daarom worden ze steeds vaker ingezet, zeker waar het gaat om de klimaatopgave. Zo heeft de provincie Gelderland in 2023 een Burgerberaad Klimaat uitgeschreven voor de vernieuwing van het Gelders Klimaatplan. De uitkomst was geslaagd: 41 van de 44 voorstellen uit dit burgerberaad zijn grotendeels overgenomen in het klimaatprogramma van de provincie. Ook Rotterdam – de stad van niet lullen, maar poetsen – organiseert momenteel een Burgerberaad Klimaat waarin ruim 100 burgers werken aan oplossingen voor een groenere en gezondere stad. 

De klimaatcrisis raakt iedereen, juist ook mensen die ondervertegenwoordigd zijn in traditionele besluitvorming. Met een burgerberaad kunnen alle stemmen in de cultuursector meepraten over onze collectieve toekomst en verantwoordelijkheid. Daarom hebben wij als onbezoldigde vrijwilligers het initiatief genomen voor een burgerberaad vanuit de cultuursector, speciaal gericht op de klimaatopgave – het Cultuurberaad Klimaat. Dit beraad verzamelt een afspiegeling van de Nederlandse cultuursector in brede zin – van manager tot technicus, van maker tot bezoeker. Samen beraden zij zich, gevoed door experts, over praktische oplossingen en een gedeelde visie. 

De uitkomst is een innovatieve vorm van ‘bottom up’ beleid waar de hele sector zich aan kan optrekken – een breed gedragen Ontwikkelagenda bestaande uit een gedeeld kader voor verduurzaming en instrumentarium voor instellingen en makers. Sinds 2023 hebben we een coalitie gebouwd om het Cultuurberaad Klimaat te realiseren. Vijftien culturele brancheorganisaties en bovensectorale instellingen hebben zich aangesloten, die samen de Nederlandse cultuursector in den breedte vertegenwoordigen. Financiering is de laatste horde.

Als cultuuroptimisten geloven wij dat we juist samen als sector het verschil kunnen maken. Door het immense probleem van klimaatverandering te confronteren en een gezamenlijke koers te bepalen, kunnen kunst en cultuur een uitzonderlijk positieve impact maken op het bereiken van de klimaatdoelstellingen van Parijs en de transformatie van de samenleving binnen de grenzen van de Aarde. In het oud-Grieks duidt krísis op een ‘keerpunt’ in het collectieve proces, waar oog-in-oog met catastrofe een rigoureuze beslissing wordt gevraagd – het is een moment van de waarheid. Dat moment is nu aangebroken, en dus roepen we iedereen met een hart voor kunst en cultuur op om de handen ineen te slaan en het Cultuurberaad Klimaat te steunen. Het is aan ons allen om samen het tij te keren. 

Over de auteurs
Maurice Seleky (1982) is jurist, hoofd communicatie & marketing bij het Amsterdam Museum, Chris Julien (1982) is wetenschapsfilosoof, klimaatactivist en promovendus aan de Universiteit Utrecht