De gasketel verdwijnt: dit zijn straks de mogelijkheden

De urgentie van verduurzaming is groot en het tempo moet omhoog. De wet- en regelgeving rondom gasgestookte installaties is volop in beweging. Zo werd eind vorig jaar bekend dat cv-installaties vanaf 2026 langzaam worden uitgefaseerd. Bij vervanging moeten bewoners overstappen op een duurzamer alternatief. Wat zijn straks de mogelijkheden? En welke rol heb je als gemeente?

Sinds een jaar of vijf krijgen nieuwbouwwoningen al geen gasaansluiting meer. Ook voor bestaande bouw is het einde in zicht. Kiezen voor een vervangende cv-installatie is over drie jaar geen optie meer. Bewoners moeten dan overstappen op een duurzamer alternatief. In veel gevallen is dat een (hybride) warmtepomp. Maar er zijn meer opties.

Wachten op aansluiting op een collectief warmtenet

Bewoners kunnen wachten tot een collectief warmtenet in hun buurt wordt gerealiseerd en daarop aansluiten. Dit is een ondergronds netwerk van leidingen, waardoor warm water stroomt. Deze warmte is afkomstig van een bron: uit een fabriek of datacentrum (restwarmte), uit biogas of biomassa, uit oppervlakte-, afval- of drinkwater of uit de zon of de bodem. Een warmtenet geeft altijd warmte aan meerdere huizen en/of gebouwen. Daarom spreekt men van collectieve warmte.

In de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) krijgen gemeenten een cruciale regierol. Zij stellen onder anderen het gebied vast waarbinnen zij van plan zijn om te kiezen voor een collectief warmtesysteem (warmtekavel) en wijzen een warmtebedrijf aan dat het recht heeft om warmte te transporteren en te leveren aan verbruikers.

Zelf een collectieve oplossing regelen met de buurt

Bewoners kunnen ook binnen een energiecoöperatie aan de slag met een collectieve oplossing. Deze coöperaties richten zich op het bevorderen van een voor iedereen toegankelijke, democratisch gecontroleerde en duurzame energievoorziening. Er wordt in dat geval een coöperatief warmtebedrijf opgericht.

Ook hier hebben gemeenten vaak een rol: ze voorzien de coöperatie van advies of krijgen (soms samen met een bestaande warmteleverancier) een aandeel in het warmtebedrijf. Bekende voorbeelden in Nederland zijn te vinden in EVA-Lanxmeer (Culemborg), de Benedenbuurt (Wageningen) en het dorp Terheijden.

Eigen huis verduurzamen naar all-electric

Naast collectieve oplossingen kunnen bewoners ook kiezen voor een individuele oplossing.  Sommige all-electric oplossingen, zoals een elektrische ketel of infrarood, worden sterk afgeraden. Voor een elektrische ketel moet een woning sterk geïsoleerd zijn. Bovendien verwarmt deze geen tapwater en er is flink wat stroom nodig. Een infraroodpaneel kun je vergelijken met een heater op het terras: ze verwarmen alleen plaatselijk en de warmte verdwijnt direct als het paneel uitstaat.

Een all-electric warrmtepomp is wél een efficiënte all-electric oplossing. Deze kent verschillende varianten. Misschien heb je wel eens gehoord van een lucht/water-, lucht/lucht- of water/water-warmtepomp? Dit zegt iets over de bron en het afgiftesysteem. De warmtepomp haalt zijn energie uit de bodem of uit de lucht en zet dit om in warme lucht of warm water. Daarnaast bestaan er PVT-zonnepanelen, die zonnewarmte absorberen en gebruiken voor de productie van warm water.

Voor een all-electric warmtepomp is het van belang dat een woning zeer goed geïsoleerd is: minimaal tot energielabel B. Dat geldt voor veel woningen met een bouwjaar vanaf 2000.

Hybride warmtepomp met zuinige HR-ketel

Voor woningen met een bouwjaar vòòr 2000 wordt vaak gekozen voor een nieuwe en zuinige HR-ketel in combinatie met een hybride warmtepomp. De hybride werkt op stroom en haalt energie uit de buitenlucht om de woning te verwarmen. De ketel zorgt voor warm tapwater en springt bij voor de verwarming op (heel) koude dagen.

Groot voordeel: er is geen ingrijpende verbouwing nodig in de woning. En huishoudens besparen met een hybride warmtepomp tot wel 70% op hun gasverbruik. Maar: deze oplossing is niet geheel aardgasvrij en dat maakt hem een tussenoplossing naar één van de andere alternatieven.

Welke oplossing past bij welke woning/wijk?

In de Transitievisie Warmte hebben gemeenten aangegeven welk alternatief voor welke wijk het meest kansrijke aardgasvrije alternatief is. Ook staat in deze visie met welke wijken ze de komende jaren aan de slag gaan.

Als gemeente is het belangrijk om ook de bewoners van de andere wijken handelingsperspectief te geven: moeten zij aan de slag met het isoleren van hun woningen? Kunnen ze alvast investeren in een hybride warmtepomp naast hun cv-ketel? En weten ze, als ze niet willen aansluiten op een collectieve oplossing, welke individuele mogelijkheden ze hebben? Deze keuzes hangen af van de verwachte warmte-oplossing en timing.

Bodemenergie

Voor een aantal van deze alternatieven (all-electric warmtepomp, warmtenet) wordt bodemenergie al meer dan 25 jaar ingezet. En dat is niet voor niets. Met behulp van verplichte certificering, strenge protocollen en richtlijnen wordt de hoge kwaliteit van bodemenergiesystemen geborgd en bewaakt. Dit maakt bodemenergie één van de betrouwbaarste én schoonste technieken van Nederland.

En bijkomend voordeel: bodemenergie biedt kansen bij netcongestie. Het benodigd vermogen bij bodemenergiesystemen is laag; ook bij pieksituaties. Dat komt doordat het rendement hoog blijft bij koud weer. Met een COP van 5 kan een warmtepomp te allen tijde met 1 kW elektrische energie en 4 kW thermische energie uit de bodem wel 5 kW thermische energie leveren aan een gebouw. Een dergelijke efficiëntie is voor netbeheerders gunstig.

Branchevereniging Bodemenergie

Dit artikel is geschreven door econic, een van de leden van Branchevereniging Bodemenergie. In Nederland zet Branchevereniging Bodemenergie zich in om de kennis over en de ervaringen met bodemenergie te vergroten.

Het doel van dit platform is om de verantwoorde inzet van bodemenergie in de gebouwde omgeving te bevorderen ten behoeve van de energietransitie. Hier wordt alle kennis op het gebied van bodemenergie, van wet- en regelgeving, certificering en projecten tot opleidingen op een overzichtelijke manier gepresenteerd. Ook organiseert het platform regelmatig webinars voor gemeenten, woningcorporaties en gebouwenbeheerders.

Door samen met Branchevereniging Bodemenergie kennis en ervaringen te delen zetten de leden zich in voor het versnellen van de energietransitie. We willen laten zien dat we anders en sneller moeten nadenken én handelen om een duurzame toekomst te realiseren.