‘Als het blijft gaan zoals nu, dan redden we het niet’

Als ik nu kijk naar die stukken van toen, dan stond daar wel in wát er ging gebeuren, maar niet wáár. Het is net als met de verbouwing van je huis: als je niet weet waar het stopcontact komt, kun je de elektricien niet zeggen wat hij moet doen. Er stonden in het Energieakkoord wel doelstellingen voor de wind, maar de rest was alleen gedefinieerd op macroniveau.

Met het Klimaatakkoord in 2019 kwamen er nieuwe doelstellingen bij, en werd de significantie van de opgave veel groter. Dat zie je aan de investeringscijfers. Als Alliander investeerden we in 2019 ongeveer 840 miljoen per jaar in de netten. Nu is dat opgelopen tot 1,2 miljard, en in drie jaar stijgt dit naar 2 miljard. Alsnog zie je dat de elektriciteitsvraag veel harder groeit dan wij bijgebouwd krijgen. Een aansprekend voorbeeld is dat je in ongeveer zeven maanden een zonneweide ontwikkelt, maar in ongeveer zeven jaar het station bouwt dat er voor nodig is. Zoiets houd je niet lang vol.

Het traject voor een hoogspanningstation is acht tot tien jaar, voor een middenspanningstation ongeveer zeven jaar. Een groter middenspanningstation is net geen voetbalveld groot, wat flink veel ruimte is die moet worden ingepast. Dat betekent zoeken naar een plek, en daar een akkoord op krijgen. Veel partijen zijn niet per se voornemens hun grond zomaar te verkopen. Dat drijft de grondprijs op, en maakt de maatschappelijke kosten alleen maar hoger.

Wij zijn daarom in gesprek met gemeenten en provincies om er voor te zorgen dat ze de energie-infrastructuur dírect mee ontwerpen als plannen worden ontwikkeld.

Daarnaast ben je veel tijd verloren aan vergunningsprocedures en ruimtelijke ordeningsprocedures. Je krijgt bovendien te maken met omwonenden die zeggen: wat moet dat nou, zo’n station bij mij in de achtertuin? Zo zie je dat die zeven jaar bestaat uit anderhalf tot twee jaar bouwen, en vijf jaar aan procedures, vergunnen en bezwaren. Wij moeten toe naar: twee jaar plannen, twee jaar bouwen. Maar dat kunnen wij als netbeheerders niet afdwingen. Dat kan alleen als we beter samenwerken.

Zeker. Met provincies en gemeenten bekijken we: wat zijn hier de komende vijf tot tien jaar de ontwikkelingen? Hoe plannen we tegen die achtergrond de energie-infrastructuur, en hoe prioriteren we wat we waar gaan maken? Dat heet energieplanologie, en daar zijn we anderhalf jaar geleden mee begonnen. Een aantal gebieden en provincies heeft dit omarmt. Wij vinden dat we dit ‘plannen, programmeren en prioriteren’ met de overheden moeten doen, want zij zijn de democratisch gekozen en gelegitimeerde organen.

De RES’en zijn hier een input voor, maar in die strategieën zit niet de hele energievraag. Mobiliteit bijvoorbeeld is niet meegenomen in hoe de RES eruit ziet. Maar als je roept: ik wil in mijn gemeente of mijn stad vanaf een bepaalde datum CO2-vrij vervoer hebben, dan heeft dat een enorme impact op de energievraag, qua laadpalen. Daarom zijn we continu met overheden in gesprek. Want het helpt ons niet om alleen naar deelgebieden te kijken, want uiteindelijk gaat het om één kabel in één straat. In die kabel komt alle elektriciteitsvraag samen.

Als je voordat je een plan maakt met elkaar bekijkt wat dat gaat betekenen voor de energie- infrastructuur die voorwaardelijk is voor dat plan, ben je achteraf minder tijd kwijt aan het vinden van nog een weiland waar het station moet komen. Of met het doorlopen van de procedures die nodig zijn om de net aangelegde straat weer open te maken, omdat er toch een zwaardere kabel in moet. Wat je ook kunt doen, is het standaardiseren van vergunningsaanvragen.

Waarom alles zo lang duurt, ligt ook niet per se aan die zes week inspraakprocedure, maar aan de behandeling ná de inspraak: omdat het ambtenarenapparaat bijvoorbeeld overbelast is, of omdat er te weinig mensen zijn bij de Raad van State om bezwaar en beroep te beoordelen. Zo lang die processen lopen, kunnen wij niet bouwen. Maar werk je beter samen, dan kun je bijvoorbeeld een fast lane creëren met gemeenteambtenaren die dedicated op energie-infrastructuur zitten. Dat vraagt van ons dat wij goed weten hoe wij onze aanvragen en informatie moeten aanleveren.

Ook hier zie je weer dat iedere provincie, net als iedere gemeente, het nét anders interpreteert, procedures nét anders aanvliegt, formulieren er nét anders uitzien. Maar onze energie-infrastructuur stopt niet bij een gemeente- of provinciegrens. Dat betekent dat als je provincieoverschrijdend werkt, je altijd in het tempo loopt van de provincie die het strengst is of de meeste tijd nodig heeft. Als je een hoogspanningsnet maakt tussen Friesland en Noord-Holland, heb je van beiden een natuurvergunning nodig. Ik snap dat elke overheidsinstantie een eigen afweging wil maken, maar wij zien dat het netto effect is dat de verzwaring van het net vertraagt. Ik denk dat we ons dat niet kunnen permitteren, als ik kijk naar de ambities die er zijn voor verduurzaming, mobiliteit, en economische groei.

Wij kunnen geen gebruik meer maken van de bouwvrijstelling. Het bouwen van stations is ‘groot werk’, dat wordt helaas nog niet allemaal gedaan met elektrisch materieel en betekent dus een tijdelijke stikstofuitstoot. Het hoogspanningsnet, maar ook de middenspannings- en laagspanningsnetten van de regionale netbeheerders zitten vaak in buitengebieden. Daar zijn veel natuurgebieden bij, waar het net op één of andere manier langs, over of onderdoor moet. Onze projecten zorgen op de langere termijn voor minder uitstoot, en met dat in gedachten zouden onze bouwprojecten beoordeeld moeten worden. Daarom roepen wij: die bouwvrijstelling voor de energie-infrastructuur moet terug.

Wij hebben geen voorkeur in welke vorm dit gebeurt. Ik voer er in Brussel gesprekken over en ik voer er in Den Haag gesprekken over. Dit is een catch 22: heel veel elektrificatie is gericht is op het verminderen van de stikstofuitstoot, en voor die elektrificatie moet het net worden verzwaard. Maar het verzwaren geeft een tijdelijke extra uitstoot. Daar zijn verschillende oplossingen voor, de één beter uitlegbaar dan de ander. Als je doet aan ‘extern salderen’, dan koop je de uitstootrechten van een ander bedrijf. Maar wij hebben een hele hoop tijdelijke projecten, wat dan zou betekenen dat wij met publiek geld permanente rechten opkopen om tijdelijk wat te doen, en daarna die rechten weer te verkopen. Dat lijkt me een omslachtige manier, en niet de beste besteding van publieke middelen.

Nee, dat weet ik niet. Wat ik zeg: er moet een mechanisme terug dat mogelijk maakt dat de bouw van de energie-infrastructuur door kan gaan. Het risico op vertraging moet worden uitgesloten. De wijze waarop dat gebeurt: daar ga ik niet over, dat weet ik ook niet, dat is het werk dat ze hier in Den Haag moeten doen.

Wat ik zie, is dat de doelstellingen die in de RES’en zijn geformuleerd, gehaald kunnen worden. De RES gaat over het totaal aan duurzame opwek in een regio, niet zozeer over de opgave voor het energienet. Wat ik ook zie, is dat het nieuwe kabinet moet gaan over de uitvoering. We hebben geen behoefte aan nieuwe ambities of doelstellingen, het moet gaan over drie prioriteiten; uitvoering, uitvoering, uitvoering. Niets is onmogelijk, maar ik weet; als het blijft gaan zoals het nu gaat, dan redden we het niet.

Het bouwen van een energiesysteem dat in 2030 alle vraag aan kan. Want de netcongestie blijft nog een hele tijd bestaan.

Voor mij gaat het niet om de vraag: haal je wel of niet de RES-doelstelling? Dit gaat erover dat we klanten van ons, consumenten en bedrijven, niet allemaal tijdig kunnen voorzien in hun energievraag. We moeten iets meer dan twee keer de wereld rond met het nieuw aanleggen van kabels. Tot 2050 gaat één op de drie straten open. Als jij hebt geïnvesteerd in zonnepanelen of de elektrificatie van je bedrijfsproces, interesseert het je niet of een RES-doel wordt gehaald. Het gaat over de welvaart en het welzijn van mensen, en die staat of valt met de energievoorziening? Wij ontlenen ons bestaansrecht aan het feit wij werken aan een collectief energiesysteem.