Limburg lonkt naar kernenergie

Limburg doet onderzoek naar de haalbaarheid van kernenergie. Die kost minder openbare ruimte en het stroomaanbod is anders dan bij wind of zon stabiel. Maar hoe zorg je voor maatschappelijk draagvlak?

Loek Radix, de directeur van chemiecluster Chemelot, verlaat de feestzaal in het Gouvernement inMaastricht, waar net een middag lang gesproken is over de komst van Small Modular Reactors (SMR’s) in Limburg. Oftewel: kleine kernreactoren, zo bescheiden in omvang als een zeecontainer of zo groot als een half voetbalveld.

Zullen die SMR’s er echt gaan komen?, is de vraag die hem op weg naar de uitgang gesteld wordt. Radix kijkt op, te midden van een mensenstroom van Limburgse gedeputeerden, mensen uit het industrieen bedrijfsleven, en deskundigen uit de Nederlandse nucleaire wereld. ‘Dat ga ik niet meer meemaken’, zegt hij met ingehouden lach. Het duurt namelijk nog wel tien jaar voor er in Limburg kleine kernreactoren staan. Als ze er al ooit komen. Want dat hangt af van het maatschappelijk draagvlak.

Radix is voorstander. Voorafgaand aan deze aprilmiddag had hij zitten rekenen. Zijn boven Maastricht gelegen chemiecluster Chemelot heeft een groot zonnepark van 5,6 hectare. Dat voorziet in ‘liefst’ één promille van de elektriciteitsbehoefte. Een duizendste dus. ‘We moeten 10 procent van Limburg vol leggen met zonnepanelen om Chemelot van stroom te voorzien.’ Ten overvloede voegt hij toe: ‘Dat gaat niet gebeuren.’ Het is een bekend probleem van wind- en zonne-energie: ze hebben veel materiaal en veel ruimte nodig. Bovendien is hun aanbod niet stabiel, en verlangen industrieclusters daar juist naar. De twee naftakrakers op Chemelot, waar omheen alle chemische bedrijven op het chemiepark zijn gegroepeerd, moeten permanent in werking kunnen blijven. Kom niet bij Radix aan dat we in het toekomstig Nederland veel minder energie moeten verbruiken. ‘Dat noem ik de Albanisering van Nederland; dat we teruggaan naar de welvaart van de jaren vijftig.’

Onderzoek

Verantwoordelijk gedeputeerde in Limburg is Maarten van Gaans- Gijbels (D66), kleinzoon van mijnwerkers in de ooit grootste steenkolenmijn van Nederland: de Mauritsmijn bij Geleen. Toen hij twee jaar geleden bestuurder werd in Maastricht, zag hij zich geconfronteerd met een door de Staten aangenomen motie die nog op tafel lag: stel een onderzoek in naar de haalbaarheid van kernenergie in Limburg.

Zelf was hij politiek assistent geweest van Rob Jetten, nu minister van Economische Zaken en Klimaat. Toen hij aan de zijde van Jetten onderhandelde over het Klimaatakkoord was het nooit over kernenergie gegaan. Aanvankelijk zat de motie hem ook dwars: Limburg liep achter met hernieuwbare energie. Eerst, vond hij, moest een been bijgetrokken worden op het vlak van zon, wind en geothermie.

‘Heel eerlijk…’, bekent hij ruiterlijk, ‘ik werd ook niet gehinderd door enige kennis op het gebied van kernenergie, gesmoltenzoutreactoren en SMR’s. Ik ben me echt gaan verdiepen in kernreactoren en in plaats van dat ik er neutraal in sta, zoals eerder, ben ik voorstander geworden.’ Vlak voor het gesprek met Van Gaans-Gijbels verscheen het rapport van het Expertteam Energiesysteem 2050. Opvallend hierin is het advies aan het kabinet voorlopig geen ‘onomkeerbare besluiten’ over kernenergie te nemen. Nederland moet vooral vertrouwen op wind op zee, aldus de betrokken wetenschappers en voorzitter Bernard ter Haar. Een saillant advies, omdat Jetten later dit jaar zijn visie op kernenergie bekend zal maken, onder andere op basis van een studie van de nucleaire onderzoeksgroep NRG. Daarnaast moet Jetten nog een motie van CDA-Kamerlid Henri Bontebal uitvoeren. Die wil weten hoe de vijf industrieclusters in Nederland aankijken tegen SMR’s.

Permanente baseload

Maarten van Gaans-Gijbels denkt dat wel te weten. ‘Ik zet dan mijn pet op als lid van het Nationaal Programma Verduurzaming Industrie, waarin ik zit namens de twaalf provincies. De vraag naar elektriciteit neemt bij de industrieclusters ongekende proporties aan. Hoewel wind op zee heel snel gaat, kunnen we niet alleen daarop vertrouwen. Er is een hele rij aan partijen die een permanente baseload nodig hebben en een vrij regelbaar vermogen. Ook strategisch vind ik het niet verstandig op één paard te wedden.

Daarom is het goed om op kernenergie in te zetten, zeker als je weet dat de kosten ervan naar beneden zullen gaan. De markt staat te trappelen voor de SMR-technologie. Het is onbegrijpelijk dat Duitsland met de Atomausstieg net alle kerncentrales heeft gesloten, en ze van plan zijn kernenergie uit Frankrijk en België te importeren. Daar schieten ze niets mee op. Bovendien moeten ze nu vijftig gasgestookte energiecentrales bouwen.

Op die manier komen we er niet in Europa. Om de klimaatdoelen te halen, heb je in 2050 veel meer schone energie nodig, en ik ben ervan overtuigd dat kernenergie schoon is.’ Vorig jaar leverde de Belgische adviesorganisatie Nuclear 21 in opdracht van de provincie Limburg een rapport af over de technische haalbaarheid van kernenergie.

Conclusie: SMR’s kunnen van meerwaarde zijn. Vervolgens werd Ruut Schalij, van adviesbureau eRisk Group, aangesteld als kwartiermaker voor een alliantie die afgelopen april officieel is opgericht. In deze alliantie is Chemelot vertegenwoordigd, maar onder andere ook klimaatwaakhond ANVS, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, de provincie Limburg, de Almelose uraniumverrijker Urenco, de Atoomcoöperatie en de nucleaire afvalverwerker COVRA. Op de kernenergiemiddag in het Gouvernement werd deze alliantie gelanceerd. Die moet ‘neutraal’ zijn, beklemtoont Van Gaans-Gijbels. Dat betekent dat kritische stemmen ook vertegenwoordigd moeten zijn.

Rondreizend circus

Tot aan de zomer gaat de alliantie in gesprek met industrie, belangengroepen en gemeenten. Daarna gaat ze als een rondreizend circus door de provincie, voor bewonersavonden en symposia. Want in de Provinciale Staten mag dan een meerderheid voorstander zijn van SMR’s, maar ook de gewone Limburger moet ze accepteren.

‘Als uiteindelijk maar 51 procent met de komst van SMR’s instemt, hebben we het niet goed gedaan’, merkte Antoin Scholten, burgemeester van Venlo, op tijdens de middag in Maastricht. ‘Dat zou ik niet zo denderend vinden, eerlijk gezegd. Dit moet breed gedragen worden.’ Zelf is Antoin Scholten eveneens voor. Ook hij als Venlose burgemeester noemt het een ‘krankzinnige situatie’ dat Duitsland met kernenergie stopt en meer bruinkool verstookt, terwijl een ander buurland als Frankrijk zijn nucleaire technologie juist in Nederland aan de man brengt. ‘Het was in Duitsland een puur politieke beslissing’, zegt hij. ‘Een coalitie met de Groenen was alleen mogelijk als de kerncentrales dichtgingen.’ Voorstander is hij onder meer vanuit zijn blik als voorzitter van de veiligheidsregio Limburg Noord. In dat veiligheidsoverleg maken ze zich zorgen over de vitale infrastructuur: dataverkeer, telefonie, energie. Een spreiding van energiebronnen zou hem rustiger doen slapen. Het komend jaar zijn de Limburgse gemeenten een belangrijke spil, vertelt gedeputeerde Van Gaans-Gijbels aan Binnenlands Bestuur.

‘Los van het eindstadium, als het gaat om bestemmingsplannen en bouwvergunningen, heb ik de gemeenten in de voorfase nodig als een overheid die dichter bij de burger staat dan de provincie als middenbestuur. Vandaar dat wij zo investeren in gemeenten op het gebied van hun kennis- en informatiepositie. Gemeenteraden moeten hun achterban kunnen uitleggen waar het over gaat en hoe zij hun besluiten nemen. Als wij dat niet zorgvuldig doen, ben ik bang dat we in de laatste fase van het traject veel tegenkrachten zullen ervaren, alleen maar omdat wij onderweg stappen hebben laten liggen. Ik ben me ervan bewust dat hoe zorgvuldig wij dit ook doen, we altijd tegenstanders houden. Zij zullen zich verweren met alle middelen die ze hebben. Ik wil voorkomen dat een misstap in het proces straks wordt aangegrepen om de boel te vertragen of tegen te houden.’

Onrust

Vandaar dat hij eerder dit jaar meteen met kwartiermaker Ruut Schalij naar de gemeenteraad van Sittard-Geleen trok, toen een wethouder daar liet weten dat hij van alles over kernenergie hoorde, maar niet goed wist wat dat voor hem betekende. Echte onrust was er onlangs tijdens een bewonersavond in Maasbracht, gewijd aan de gasgestookte Clauscentrale, over de mogelijke komst daar van een kleine kernreactor.

Dat scenario is inderdaad onderdeel van een lopende studie naar de toekomst van de Clauscentrale, in opdracht van de provincie en de gemeente Maasgouw. Op nadrukkelijk verzoek van de gedeputeerde sluit het onderzoeksbureau de mogelijkheid van kernenergie niet uit. Wethouder Sjors Blomen (Lokaal Belang) van Maasgouw laat weten dat het te vroeg is voor zijn gemeente om een standpunt in te nemen. Hij wacht de studie af, die in december klaar is. ‘Over de scenario’s gaat het onderzoeksbureau overleg voeren met provincie, gemeente en RWE, met andere betrokken partijen én met inwoners’, mailt Blomen desgevraagd.

‘Omdat de onderzoeksresultaten nog niet bekend zijn, kan nu ook nog niet worden aangegeven of een SMR onderdeel zal zijn van het richtinggevend toekomstperspectief dat voor het Clauscentrale-gebied wordt gekozen.’ Wat als in Limburg uiteindelijk de handen inderdaad op elkaar gaan voor één of meer SMR’s? Dan is het alleen de landelijke atoomwaakhond ANVS nog die de weg kan versperren. De ANVS voert de Kernenergiewet uit, en is de landelijke vergunningverlener voor de bouw van een kernreactor én de vergunningverlener voor de ingebruikname ervan.

Interessant genoeg heeft ANVS zeer recent, begin 2023, al een andere reactor vergund: de nieuwe PALLAS-onderzoeksreactor in Petten. ‘Je zou die bijna een SMR kunnen noemen, maar dan voor een ander doel’, zei Rick Bulk, hoofd van het team vergunningverlening, tijdens de aprilmiddag in Maastricht. Groot verschil voor de publieke perceptie is dat de Pettense reactor gebruikt wordt voor de productie van medische isotopen, niet voor energie. Maar in beide gevallen gaat het om reactoren met een relatief laag vermogen, die met water gekoeld worden en waarbij de splijtstof goed ingesloten moet worden. Die lichtwatertechnologie die ook de SMR gebruikt, noemt Bulk een ‘bewezen techniek’. Het gaat in zijn ogen te ver om de SMR een echt nieuw systeem te noemen.

Banen

Het dorp Petten is onderdeel van de gemeente Schagen. CDA-wethouder Puck de Nijs-Visser was een van de mensen die moest zorgen voor een zachte landing binnen de Pettense bevolking van de nieuwe onderzoeksreactor. Wat wellicht scheelt, is dat de oude reactor er al zestig jaar staat. Gewenning zal een rol hebben. De reactor is daarnaast onderdeel van de Energy & Health Campus in het duingebied bij het dorp, waar ook TNO onderzoek doet naar zonnepanelen en waterstof.

Benadruk de ‘nut en noodzaak’, adviseert De Nijs-Visser. De campus bij Petten zorgt voor 1.600 banen, en voor een gelijke hoeveelheid in de directe omgeving. Daarnaast is in de informatiecampagne rond de reactor nadrukkelijk verteld dat de medische isotopen dagelijks 30.000 patiënten helpen. ‘Wij zijn heel blij en trots dat wij zo’n werkgever hebben in onze gemeente, en als gemeente stralen wij dat uit’, zegt ze. ‘Maak zichtbaar waarom je iets doet. Voor Limburg lijkt het mij belangrijk om de netcongestie te benoemen, waar kernenergie een oplossing voor kan zijn.’

Transparantie is een tweede. Tijdens de bewonersavonden is volgens de wethouder onder andere verteld hoe bezwaar gemaakt kan worden tegen de verlening van de omgevingsvergunning. Vergunningverlener ANVS vertelde over de veiligheidskwesties, PALLAS is sowieso aanspreekbaar, en Rijkswaterstaat en het hoogheemraadschap vertelden over het koelleidingsysteem voor de reactor en wat de invloed hiervan is op de watervoorziening in de omgeving. ‘Op die bewonersavonden zet je alle spelers bij elkaar, zodat je het complete verhaal kunt vertellen.’ Dat omwonenden van veertig jaar en jonger zekerheidshalve jodiumtabletten mogen halen bij de gemeente, wekt volgens wethouder Puck de Nijs-Visser evenmin enige onrust. ‘Daar hoor ik nooit iets spannends over.’