Salariseis in aanbesteding mag niet

Gemeenten mogen volgens het aanbestedingsrecht geen bovenwettelijke eisen stellen over de salarissen van medewerkers bij marktpartijen. Dat schrijft demissionair minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in een brief aan de kamer. Meerdere gemeenten spelen met het idee om van bedrijven die voor de lokale overheid opdrachten uitvoeren te gaan eisen dat zij hun werknemers minimaal 14 euro per uur betalen. In Heerlen gebeurt het al.

Minimumloon

Het uurloon van 14 euro bruto is sinds 2022 het minimum voor ambtenaren. ‘Ook ingehuurde medewerkers die cruciaal werk doen voor onze stad en inwoners, denk aan thuiszorgmedewerkers, bestuurders van de taxibus en vuilophalers, verdienen een leefbaar loon.’ Zo omschreef SP Den Haag fractievoorzitter Lesley Arp een jaar geleden de noodzaak voor een salariseis bij aanbestedingen. Het Haagse college besloot begin dit jaar geen vervolg te geven aan het idee, wijzende naar de juridische onhaalbaarheid.

Utrecht onderzoekt

Andere gemeenten zien wel kansen. Zo kondigde Utrecht een week geleden een onderzoek aan naar deze nieuwe salariseis. ‘Het wettelijk minimum uurloon in Nederland is te laag om rond te komen. Het duurt nu te lang voordat landelijk een hoger minimum is opgenomen in wetgeving en cao’s. We vinden het belangrijk dat bedrijven die in Utrecht actief zijn of diensten verlenen aan de gemeente minimaal 14 euro per uur betalen aan hun werknemers’, aldus wethouder Susanna Schilderman.

Minister ziet bezwaren

De landelijke overheid is net als het Haagse college terughoudender. In een brief aan de Kamer schrijft demissionair minister Karien van Gennip dat de voorwaarde van een beloning van 14 euro bruto per uur voor werknemers van de opdrachtnemer in veel gevallen niet verenigbaar is met het aanbestedingsrecht. Allereerst mogen voorwaarden die gemeenten stellen enkel betrekking hebben op medewerkers die direct betrokken zijn bij de opdracht. Daarnaast is een salariseis in veel gevallen in strijd met het proportionaliteitsbeginsel.

Niet-proportioneel

‘Een salariseis, ook al is deze beperkt tot de medewerkers die zijn betrokken bij de uitvoering, zal in de meeste gevallen niet-proportioneel zijn vanwege de onredelijke gevolgen voor de bedrijfsvoering van de opdrachtnemer’, aldus Van Gennip. Ook is het volgens de demissionair minister erg lastig voor gemeenten om de naleving van een salariseis te controleren zonder aanzienlijke meerkosten te maken. Den Haag berekende dat de nieuwe inkoopvoorwaarde de gemeente 10 miljoen euro op jaarbasis zou kosten.

Verhoging loon niet opportuun

Het minimumloon is per 1 januari 2023 met 10,15 procent verhoogd. Een verdere verhoging van het acht het kabinet op dit moment niet opportuun, zo schrijft de minister. Wel is het mogelijk dat er afspraken worden gemaakt over een minimumloon van 14 euro in sectoren waarin de aannemende bedrijven actief zijn. Dat is ook gebeurd in de cao van GEO-services (Grondstoffen, Energie en Omgeving) waar een deel van de vuilnismannen onder vallen. Hiervoor zijn de betrokken sociale partners primair verantwoordelijk.

Social return

Van Gennip wijst erop dat lokale overheden wel de mogelijkheid hebben om onder het aanbestedingsrecht bepaalde voorwaarden te stellen die raken aan maatschappelijk verantwoord opdrachtgeven. ‘Zoals bijvoorbeeld voorwaarden omtrent ‘social return’, maar ook voorwaarden rondom medewerkerstevredenheid of arbeidsomstandigheden die voldoende verband houden met de opdracht. Indirect kunnen deze leiden tot een hogere beloning en meer waardering voor medewerkers.’

Heerlen doet het al

Toch maakte de gemeente Heerlen vorige week bekend dat zij de salariseis al in de praktijk brengen. De toekomstige uitvoerder van de huishoudelijke hulp moet het personeel hetzelfde minimumloon geven als de gemeente. ‘Ik vind het gênant dat mensen in Nederland die heel hard- en vaak heel lang werken in zulke belangrijke functies allerlei toeslagen nodig hebben om de huur te betalen’, aldus wethouder Peter van Zutphen. ‘Er zijn ook flinke personeelstekorten, dan is het niet meer dan logisch dat de salarissen stijgen.’

Subsidietender

Van Zutphen legt uit dat zijn gemeente heeft gekozen voor een het uitzetten van een subsidietender, en dus geen aanbesteding. Een subsidietender valt niet onder het aanbestedingsrecht. Er kan door het gemeentebestuur wel minder inhoudelijk gestuurd worden. ‘Wanneer bestuursorganen toch actief gaan sturen op de activiteiten van de subsidieontvanger bestaat het risico dat wederzijds afdwingbare verplichtingen ontstaan’, zo waarschuwde BDO vorig jaar in een artikel voor Binnenlands Bestuur.

Van Zutphen hoopt dat meer gemeenten het voorbeeld van Heerlen volgen. ‘Colleges die zeggen dat het niet kan willen vaak gewoon niet. De brief van de minister heb ik nog niet gelezen, maar wij doen het dus het kan. Uit gesprekken met de potentiële aanbieders van de huishoudelijke hulp bleek ook dat zij bereid zijn om mee te werken.’