‘Pijnlijk ondemocratisch’: onvoorwaardelijke straf geëist tegen De Mos

Kwetsbare democratie

Sappige quotes, hoogoplopende emoties en een groen-gele limousine: het proces tegen de Haagse politicus De Mos en zijn medeverdachten lijkt soms een soap. Maar het Openbaar Ministerie betoogde woensdag in de Rotterdamse rechtbank dat er wel degelijk iets ernstigs aan de hand is: de democratie wordt ondermijnd. Er zou sprake zijn van een criminele organisatie, waarbinnen in ruil voor geld en diensten politieke invloed werd uitgeoefend in het belang van een selecte groep ondernemers. Het OM geeft in de zaak-De Mos een inkijkje in hoe moeilijk het voor ambtenaren is om corruptiezaken te melden, en hoe kwetsbaar de democratie kan zijn.

Vergunningen regelen

‘Integriteitsmelding’, zet een Haagse ambtenaar op 17 september 2018 boven zijn e-mail. Hij waarschuwt de directeur veiligheid van Den Haag. Er doen verhalen de ronde: in Den Haag zouden vergunningen voor horecaondernemers ‘te regelen’ zijn. Daarbij zouden geldbedragen in het spel zijn. De Haagse ambtenaar deed wat hij moest doen: ambtenaren hebben een aangifteplicht bij (een vermoeden van) omkoping of corruptie. Dat betekent niet dat elke ambtenaar met vermoedens van corruptie direct naar de politie stapt. De drempel is hoog: er moet melding worden gedaan bij een speciale afdeling van de Rijksrecherche.

Moreel kompas

De officier van justitie vroeg woensdag om aandacht voor ‘al die betrokken ambtenaren’ die dagelijks ‘hun stinkende best doen’ voor burgers en bestuurders. ‘Oneigenlijke druk’ door een ‘dominante wethouder’ zorgde er volgens de officier voor dat ambtenaren niet altijd een antwoord hadden. Een aantal gemeenteambtenaren leek bepaald niet verrast door de inval in het huis van De Mos, op 1 oktober 2019. Kennelijk – aldus de officier – voelden ambtenaren zich te weinig gesteund binnen de eigen organisatie om vermoedens van corruptie aan te kaarten. Het ‘morele kompas’ werkte prima, maar ernaar handelen was moeilijker. De officier van justitie vraagt zich af: waar moet je als ambtenaar naartoe als de wethouder integriteit degene is om wie het gaat?

Netwerkcorruptie

Corruptiezaken stellen zowel melders als het OM voor dilemma’s. Want wanneer is er sprake van een goede band met de burger, of ‘ombudspolitiek’, zoals De Mos stelt, en wanneer is er sprake van bevoordeling van specifieke burgers in ruil voor geld? De officier van justitie gaf in een requisitoir van meer dan honderd pagina’s een voorzet voor het vonnis. Het OM spreekt in de zaak-De Mos van netwerkcorruptie. Er zou sprake zijn van een groep waarbinnen men elkaar áltijd een voorkeursbehandeling gaf. Dat, aldus het OM, gaat verder dan luisteren naar burgers. Bepaalde burgers, met name ondernemers, worden voorgetrokken. Het gevolg: andere burgers krijgen geen kans om gehoord te worden.

Pijnlijk ondemocratisch

De Mos verdedigt zijn manier van werken als ‘ombudspolitiek’. Hij ziet zichzelf als volksvertegenwoordiger, die echt luistert naar wat het volk wil. Volgens de officier van justitie is er in de manier waarop De Mos en zijn medeverdachten samenwerkten geen plek voor ‘echte transparantie, integriteit en openheid’. Ombudspolitiek, zegt de officier, klinkt ‘sympathiek’, maar is in de praktijk een ‘pijnlijk ondemocratische figuur’ gebleken. Het handelen van het dagelijks bestuur, benadrukte de officier, moet ten dienste staan van de gemeente. Als er netwerken zijn, moeten deze voor ieder transparant zijn en gericht zijn op maatschappelijke belangen. De ombudspolitiek van De Mos was volgens het OM niet daarop gericht, maar op zijn eigen belang en dat van een selecte groep financiers, vrienden en ondernemers, met ‘preferente posities’ voor partijfinanciers.

Onvoorwaardelijke celstraf

De Mos heeft zich in de politiek volgens het OM laten leiden door ‘macht, prestige en status’. Hij was een ‘essentiële cultuurdrager’ en had een rolmodel kunnen zijn - maar hij was het tegendeel. De strafeis is daarom fors en onvoorwaardelijk: 22 maanden celstraf en een bestuursverbod voor vier jaar. Ook tegen zijn medeverdachten eiste de officier van justitie (deels voorwaardelijke) celstraffen. Tegen Rachid Guernaoui, voormalig wethouder, wordt net als tegen De Mos een vier jaar durend bestuursverbod geëist. Volgende week gaat de zaak verder. Dan dragen de advocaten van de verdachten hun pleidooien voor. Richard de Mos gaf na het horen van de strafeis aan dat hij niet geschrokken, maar vooral ‘heel boos’ is. Het OM zit volgens hem in een ‘fata morgana’.