Demonstranten in bussen afvoeren mag niet

Door een besluit van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema zijn 150 demonstranten van klimaatactiegroep Extinction Rebellion in september 2020 onrechtmatig van hun vrijheid beroofd. De demonstranten werden destijds gedwongen in bussen verplaatst naar de rand van de stad. Er is geen wettelijke basis voor dit bestuurlijk verplaatsen, blijkt uit een uitspraak van de rechtbank Amsterdam.

Bestuurlijke verplaatsing

Honderden Extinction Rebellion-demonstranten blokkeerden in september 2020 de Amsterdamse Zuidas uit protest tegen het in hun ogen falende klimaatbeleid. Ondanks meerdere waarschuwingen weigerden ongeveer 150 demonstranten te vertrekken. Halsema gaf daarop een noodbevel af, uit vrees voor ‘ernstige wanorde’ en verkeersproblemen, en gaf de politie opdracht tot ‘bestuurlijke verplaatsingen’. De demonstranten werden door de politie in bussen gezet, daar ongeveer 1,5 uur vastgehouden en toen naar een park in Amsterdam-Noord vervoerd. In ieder geval één demonstrant zei dat hij gedurende die tijd niet naar het toilet mocht van de politie.

Vrijheidsontneming

Genoeg reden voor Extinction Rebellion om naar de rechter te stappen. Die deed dinsdag uitspraak en oordeelde dat de burgemeester het recht had om een noodbevel uit te vaardigen, aangezien haar vrees voor ‘ernstige wanordelijkheden’ gegrond was. De demonstranten gedwongen in een bus zetten was echter een stap te ver, omdat hier sprake was van ‘vrijheidsontneming’, aldus de rechter. De gemeente vond dat de beperking van de bewegingsvrijheid van de demonstranten te gering was om van vrijheidsontneming te kunnen spreken, maar daar ging de rechter niet in mee.

Feitelijke opsluiting

De ‘feitelijke opsluiting’ acht de rechtbank doorslaggevend. ‘Vrijheidsontneming’ mag volgens Artikel 5 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) alleen met een solide wettelijke basis. In dit geval was die er niet, aldus de rechtbank. De burgemeester beriep zich op de wettelijk voorgeschreven procedure die in artikel 175 van de Gemeentewet staat beschreven. De rechtbank vindt dit artikel echter ‘te algemeen geformuleerd en daarmee onvoldoende toegankelijk, precies en voorzienbaar is om als grondslag voor vrijheidsontneming te kunnen dienen’. De demonstranten konden op grond van deze bepaling niet voorzien in welke gevallen en onder welke voorwaarden hun bewegingsvrijheid zou kunnen worden ontnomen. Dat zij wel zijn gewaarschuwd voor bestuurlijke verplaatsing maakt dit niet anders, aldus de rechtbank. Deze was verplaatsing was al onrechtmatig.

Precedent

In de uitspraak wijst de rechtbank Amsterdam overigens ook op de Memorie van Toelichting bij de wijziging van de Gemeentewet ter verbetering van mogelijkheden tot bestrijding van grootschalige verstoringen van de openbare orde, waarnaar de demonstranten ook hebben verwezen. In dat verband werd het verplicht vervoeren van personen eveneens als ‘vrijheidsontneming’ beschouwd. In Het Parool noemt Jesse Oberdorf van Extinction Rebellion het ‘geweldig’ dat de rechtbank een duidelijke grens trekt. ‘Burgemeesters door heel Nederland zetten bestuurlijke verplaatsing in om demonstranten te verwijderen. Deze uitspraak toont aan dat ze daarmee hun boekje te buiten gaan. Hopelijk zet dit een precedent voor de toekomstige behandeling van demonstranten.’