Van visreis tot voorkeurspositie: lokale corruptie schaadt democratie

Korte lijntjes

Nederland scoorde nog nooit zo slecht als het gaat om corruptie, meldde Transparency International deze week. Grote onderzoeksbureaus richten zich met name op de landelijke politiek. Maar juist in de gemeentepolitiek gaat het vaak mis met de integriteit. Het toezicht is beperkt, de lijntjes zijn kort. Het maatschappelijk inzicht in de ernst van corruptie groeit, merkte de officier van justitie woensdag op tijdens de rechtszaak tegen Richard de Mos. Niet alleen de Haagse oud-wethouder, die van corruptie wordt beschuldigd, maar ook andere gemeentepolitici kwamen in de afgelopen tijd in de (integriteits-) problemen. Na jarenlange aandacht voor Limburgse corruptiezaken, haalden recent Den Haag, Krimpenerwaard, Alphen aan den Rijn en Amsterdam het nieuws.

Italiaanse toestanden

‘Italië begint in Limburg’, zei Wim Dijkstra (PvdA) toen hij burgemeester van Sittard-Geleen was. Maar volgens het voormalige Haagse CU/SGP-raadslid Pieter Grinwis begint ‘Italië’ een stuk noordelijker. In oktober 2019 vond een inval plaats in het huis van Richard de Mos. Er bleek een groot corruptieonderzoek te lopen tegen hem en een ‘netwerk’ van partijgenoten en bevriende ondernemers. Nog geen jaar later deed zich een nieuw integriteitsschandaal voor in Den Haag. Een gemeenteambtenaar werd ontslagen omdat hij voor ruim twee miljoen euro gefraudeerd had. Grinwis had er genoeg van: Den Haag verandert volgens hem in ‘Napels aan de Noordzee’. Robert Barker (PvdD) vroeg zich af: ‘Den Haag: de stad van vrede en recht of van list en bedrog?’.

Frauduleuze schijnconstructies

Ook in Vlist, tegenwoordig gemeente Krimpenerwaard, ging het mis. Een ambtenaar zou opdrachten ter waarde van vele miljoenen euro’s hebben verstrekt aan een adviesbureau waarin hij zelf een belang had. Volgens onderzoeksbureau Strated zijn tussen 2012 en 2015 ‘doelbewust schijnconstructies opgezet om bedrijven waar een gemeentelijk medewerker zakelijke belangen had, in te huren’. Omdat de fraude pas in juli 2021 bekend werd, naar aanleiding van een anonieme e-mail, had het OM ‘onvoldoende mogelijkheden’ om tot onderzoek en vervolging over te gaan. Het Krimpenerwaardse college liet onlangs weten de mogelijkheid te onderzoeken om het OM via een zogeheten artikel 12-procedure alsnog tot een onderzoek te dwingen.

Kostbare visreizen

Voor een omkopingszaak in Alphen aan den Rijn vond het OM meer bewijs. Een ondernemer zou ambtenaren voor bijna twee ton hebben ‘gefêteerd’ op lunches, bezoekjes aan ‘een bekende voetbalclub’, en een verjaardagsfeest voor de vrouw van een ambtenaar. Ook zou hij geld hebben overgemaakt en gunsten hebben verleend in ruil voor informatie en een voorkeurspositie bij het gunnen van werk. Eind 2022 werden drie Amsterdamse oud-ambtenaren veroordeeld tot celstraffen en een taakstraf. In ruil voor televisies, een Rolex, ‘kostbare visreizen’ naar Brazilië en Noorwegen en ‘golfpartijen’, hadden de ambtenaren aannemers diverse opdrachten gegund.

Voedingsbodem misdaad

In de ogen van sommigen zijn etentjes en golfpartijen misschien klein bier. Richard de Mos reageerde op de eerste zittingsdag in zijn rechtszaak lacherig toen er in detail op zijn diners met een verdachte ondernemer werd ingegaan en merkte op dat het heus ook wel eens ‘samsam’ ging. Maar net als het Haagse raadslid Grinwis, waarschuwde de officier van justitie in de zaak voor de gevolgen van integriteitsschendingen, zeker als die zich opstapelen. ‘Vertrouwen komt te voet, en gaat te paard’, waarschuwde zij: ‘een beetje integer bestaat niet’. Corruptie ‘schept een voedingsbodem’ voor ‘zware, georganiseerde misdaad’. Corruptiezaken zijn volgens haar schadelijk voor het vertrouwen van burgers, dat ‘fundamenteel’ is voor het functioneren van een democratische rechtsstaat. De officier deed in de Rotterdamse rechtbank daarom een oproep aan de wetgever om aanbevelingen van het anticorruptieorgaan van de Raad van Europa ter harte te nemen, en op te treden tegen integriteitsschendingen.