Veel onzeker over afschaffen specifieke uitkeringen
Er zal per SPUK worden bekeken of die kan worden afgeschaft en welke korting op het gemeentefonds daarmee gepaard gaat.
Pas volgend jaar komt er duidelijkheid over de toekomst van de specifieke uitkeringen (SPUKS). Dat meldt de VNG. In het hoofdlijnenakkoord werd nog gezegd dat alle SPUKS zouden verdwijnen, maar dat werd in de miljoenennota al afgezwakt naar een nog onbekend aantal. In werkelijkheid zal voor iedere SPUK afzonderlijk worden bekeken of deze wel of niet kan verdwijnen.
Uitgesloten
Inmiddels is er een lijst met zo’n 60 specifieke uitkeringen opgesteld. Die worden allemaal langs een afwegingskader gelegd. Uit de miljoenennota bleek in ieder geval al dat de SPUKS die te maken hebben met de opvang van Oekraïners, de compensatie van aardbevingsslachtoffers in Groningen en de slachtoffers van de toeslagenaffaire buiten beschouwing blijven. Daarvoor zullen er dus specifieke uitkeringen blijven bestaan.
Bezuiniging
Daarmee blijft er nog een efficiencykorting van 438 miljoen euro boven de markt hangen, in plaats van de 638 miljoen die het kabinet Schoof in het hoofdlijnenakkoord opnam. Die korting, en daarmee bezuiniging voor het rijk, is in totaal 10 procent van de omvang van de specifieke uitkeringen. Tijdens het webinar gemeentefinanciën van de VNG vorige week werd echter opgemerkt dat die 10 procent volgens de VNG niet realistisch is en tevens niet is gebaseerd op een gedegen onderbouwing.
Ombuigingslijst
Het percentage blijkt afkomstig uit de ombuigingslijst voor 2023. Dat is een lijst met mogelijke maatregelen die het kabinet kan treffen op geld te besparen. In die lijst staat inderdaad dat het rijk denkt dat gemeenten 10 procent kunnen besparen wanneer alle specifieke uitkeringen worden overgeheveld naar het gemeentefonds. Echter is dit nergens onderbouwd, en merkt het ministerie ook op dat alternatieve percentages mogelijk zijn.
Afspraken
Toch is de besparing van 10 procent wel al verwerkt in de departementale begrotingen. Dat betekent echter niet dat die korting al definitief in het gemeentefonds wordt opgenomen. Opgenomen in de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is dat korten pas mag bij feitelijke overdracht van de SPUK naar de algemene uitkering. Daarin staat ook dat de bestuurlijke- en financiële sturing in balans moet zijn.
Besluitvorming in januari
Dat betekent in de praktijk dat het nog helemaal niet zeker is dat gemeenten op alle SPUKS die ze nu krijgen 10 procent moeten gaan inleveren. In nader overleg tussen het rijk, de VNG en het Interprovinciaal Overleg (IPO) zal niet alleen bij ieder van de 60 uitkeringen worden gekeken of overheveling naar het gemeentefonds haalbaar is, maar ook of een korting van 10 procent realistisch is. Dat proces is naar verwachting in januari 2025 afgerond en dan kan de minister een besluit nemen.
Die korting is bijzonder. Je zou zeggen: ambtenaren van de rijksoverheid hoeven zich er niet meer mee bezig te houden en kunnen thuis blijven of iets anders gaan doen. Dat is mooi want dat wil de rijksoverheid ook: besparen op eigen ambtenaren. Maar daar laat je toch niet de gemeente ook nog een keer voor betalen? De gemeente blijft er immers werk aan houden. Dus vanwaar dan die korting?
Begin jaren negentig van de vorige eeuw ondernam de rijksoverheid bij wijze van vereenvoudiging en no-nonsense-beleid een soortgelijke decentralisatieoperatie. Toen ging het om rijksbijdrageregelingen voor cultuur en welzijn. Die regelingen werden opgeheven en het geld ging met een korting van zo’n 25% naar de gemeente. Wettelijk (de Welzijnswet) werd geregeld dat elke overheidslaag zich voortaan met een bepaald beleidsterrein zou bezighouden. Dat terrein hoorde dan “tot de uitsluitende bemoeienis” van die overheidslaag. Dat laatste is niet lang volgehouden: de Welzijnswet is al lang ter ziele, welzijn werd gereduceerd tot “leefbaarheid” onder de Wmo. En met rook en hokuspokus verscheen het veelkoppige spukmonster ten tonele. Bemoeienis kruipt waar het niet gaan kan.
Inmiddels is duidelijk dat het spukmonster zich niet zo eenvoudig alle koppen laat afhakken. Het is niet in alle gevallen te doen of verstandig om een spuk zomaar te decentraliseren. Maar voor bijvoorbeeld de spuk-GALA (een kop met zeven nekken) zou het wel een zegen zijn. En over die 10% is terecht het laatste woord nog niet gezegd.