Raad van State: ‘Rutte IV onderschat urgentie arbeidsmarktkrapte’

Het kabinet moet meer werk maken van de aanpak van de krappe arbeidsmarkt. De Raad van State ziet ruimte voor hogere lonen en het aantrekkelijker maken van meer uren werken.

Dat schrijft de Afdeling advisering van de Raad van State in het advies bij de Miljoenennota 2023, ‘Niet alles kan, en zeker niet tegelijkertijd.’ Gewezen wordt op de economische en maatschappelijke gevolgen van de historisch krappe arbeidsmarkt. Voldoende arbeidskrachten zijn een randvoorwaarde voor het boeken van voortgang in het oplossen van andere urgente maatschappelijke opgaven en crises, zoals de klimaattransitie, de stikstofproblematiek en de tekorten op de woningmarkt. Een groot deel van de geplande overheidsintensiveringen kan door de arbeidskrapte niet worden gedaan.

Meer uren werken

Het kabinet zet weliswaar stappen om die krapte aan te pakken, maar niet voortvarend genoeg. Het advies aan Rutte IV is onder andere werknemers te stimuleren meer uren te werken. Onder meer dient te worden bezien hoe meer uren werken lonender kan worden gemaakt. ‘Waar het huidige belasting- en toeslagenstelsel het werken van meer uren ontmoedigt, dient dit te worden aangepast’, aldus de Raad van State. ‘Tevens dient te worden bezien of voor mensen voldoende duidelijk is wat meer werken hen oplevert. Dit bevordert dat burgers hun gedrag er actief op kunnen aanpassen.’

Loonstijging

Waar het kabinet in de krappe arbeidsmarkt andere werkgevers oproept tot loonstijgingen, zal de overheid zelf ook moeten overwegen de arbeidsvoorwaarden te verbeteren. Anders krijgt het de eigen vacatures niet vervuld. De overheid concurreert namelijk met andere werkgevers om personeel op de arbeidsmarkt. Dat kost zeker extra geld, maar om de tekorten beheersbaar te maken kan worden gekozen worden voor het prioriteren in de maatschappelijke opgaven: naast het verbeteren van de secundaire arbeidsvoorwaarden, kunnen gerichte loonsverhogingen voor specifieke delen van de collectieve sector een optie zijn – daar waar het tekort aan personeel het meest knellend is voor de te realiseren maatschappelijke opgave, of in die beroepsgroepen waar het aanbod aan personeel specifiek tekortschiet.

Werken aantrekkelijker maken begint bij het bieden van goede arbeidsvoorwaarden. Dat betreft onder meer de beloning. De historisch grote reële loondaling van dit moment, noemt de onafhankelijke wetgevingsadviseur van regering en parlement dan ook ‘zeer opvallend’ gezien de zeer krappe arbeidsmarkt.

Politieke keuze

De Raad van State wijst erop dat in het verleden vaak is gekozen voor een beleidsmatig neerwaartse bijstelling van de loonruimte en arbeidstijdverkorting om te bezuinigen op de overheidsuitgaven. Dat was voordelig voor de overheidsfinanciën, ‘maar nu de krapte in de arbeidsmarkt de aanpak van maatschappelijke opgaven bedreigt, met mogelijk grote gevolgen voor de welvaart, dient de vraag te worden gesteld of de modellen die de kabinetsbijdrage voor de loonruimte bepalen nog voldoen aan de behoeften van de veranderende arbeidsmarkt en of ze aan vernieuwing toe zijn’, aldus de RvS. Het innemen van zo’n ander uitgangspunt vereist wel een politieke keuze.

Nieuw beleid

Het kabinet zou bij nieuw voorgenomen beleid daarnaast ook meer rekening moeten houden met arbeidsmarkteffecten. De Raad van State constateert dat bij beleidsaanpassingen wel voldoende oog is voor de uitvoerbaarheid ‘in verband met overbelasting bij de uitvoergingsorganisaties.’ Niet alleen moet worden gekeken naar de benodigde capaciteit voor het voorgenomen nieuw beleid, maar ook of die capaciteit tijdig beschikbaar kan komen door ofwel nieuwe instroom of door herprioritering van bestaand beleid. ‘In geval van herprioritering dient te worden bepaald welke taken dan niet meer verricht kunnen worden en hoeveel tijd en middelen het vergt om deze af te bouwen, voordat nieuw beleid wordt geïmplementeerd. Op deze wijze kan integraal worden afgewogen of het belang van nieuw beleid opweegt tegen de eventuele consequenties voor reeds bestaand beleid.’