Werkt het EU-herstelfonds? Geen idee

Het is het grootste fonds van de Europese Unie ooit. Maar liefst 723 miljard bevat het EU-herstelfonds, waarmee de economie van Europa weer op stoom moet komen na de coronapandemie. Grote vraag is: werkt het ook? Dat weten we niet, zegt de Europese Rekenkamer.

Onduidelijkheid over effectiviteit

Een recent verslag van de Europese Rekenkamer werpt een kritische blik op het monitoringsysteem van de herstel- en veerkrachtfaciliteit (Recovery and Resilience Facility – RRF), beter bekend als het EU-herstelfonds. Volgens dit rapport is er sprake van aanzienlijke tekortkomingen die het meten van de prestaties bemoeilijken. Het biedt geen goed beeld van hoe de gefinancierde projecten daadwerkelijk bijdragen aan de doelstellingen van het herstelfonds.

Niet gebaseerd op daadwerkelijke kosten

Het EU-herstelfonds, goed voor maar liefst 723 miljard euro, bestaat uit 338 miljard euro aan niet-terugvorderbare subsidies en 385 miljard euro aan leningen. Het fonds heeft als doel hervormingen en investeringen in lidstaten te financieren op terreinen als de arbeidsmarkt en natuurbescherming. Deze initiatieven moeten voldoen aan zes beleidspijlers, waaronder groene transitie en digitale transformatie. In tegenstelling tot andere EU-programma's wordt de financiering hier niet gebaseerd op daadwerkelijk gemaakte kosten, maar op het behalen van mijlpalen en streefdoelen met betrekking tot de beoogde hervormingen en investeringen.

Voortgang meetbaar, prestaties niet

In maart dit jaar concludeerde de Europese Rekenkamer al dat de controle op naleving van de regels voor het EU-herstelfonds gebrekkig is. Dat heeft alles te maken met de afwijkende manier van controleren die voor dit fonds geldt. Normaal gesproken geldt bij financieringsprogramma’s dat eerst een controle plaatsvindt of de EU-regels en nationale regels zijn nageleefd voordat wordt overgegaan tot uitbetaling. Vreemd genoeg is dit bij de RRF-gefinancierde investeringsprojecten niet het geval. Lidstaten dienen alleen aan te geven of hun herstelplannen voldoen aan de vooraf overeengekomen doelstellingen die ze hebben genoteerd in hun nationale herstelplannen. De Commissie controleert alleen aan de hand van de gegevens die de landen verstrekken of die inderdaad voldoen aan de mijlpalen en streefdoelen die zij in hun eigen plan hebben geformuleerd. Bij andere financieringsprogramma’s wordt, voordat wordt voldaan aan een betalingsverzoek, ook gekeken of de investeringsprojecten hebben voldaan aan andere EU-regels of nationale regels voor financieringsprogramma’s. Dat is bij de RRF-financiering niet het geval.

Niet toereikend

Ivana Maletić, lid van de Europese Rekenkamer, benadrukt het belang van transparantie: ‘Via het EU-herstelfonds ontvangen de lidstaten meer geld dan ooit tevoren, maar de burgers moeten weten of de basisdoelstellingen worden gehaald en hoe het geld wordt besteed.’ Ze wijst op de paradoxale situatie waarin de voortgang wel meetbaar is, maar de uiteindelijke prestaties niet. De mijlpalen, streefdoelen en gemeenschappelijke indicatoren die worden gemeten zijn volgens de Rekenkamer niet toereikend om die te beoordelen.