Zonder ophoging gemeentefonds geen herverdeling

Als het gemeentefonds niet wordt verruimd en de financiële positie van gemeenten dus niet substantieel wordt verbeterd, kan geen sprake zijn van herverdeling van het gemeentefonds. Dat stelt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De G40 vindt dat de herverdeling hoe dan moet worden doorgevoerd; met of zonder ophoging van het gemeentefonds.

Desastreus

De middelgrote gemeenten, verenigd in de M50, stellen dat het voor hen cruciaal is dat het gemeentefonds wordt verruimd. ‘De beoogde herverdeling van het gemeentefonds pakt desastreus uit voor middelgrote gemeenten’, stelt Koos Janssen, burgemeester van Zeist en voorzitter van de M50. ‘De ellende waar gemeenten in financieel opzicht mee te kampen hebben, los je niet op door de ellende anders te verdelen. Zo worden de problemen van gemeenten groter gemaakt in plaats van kleiner.’

Correctie

‘Jarenlang hebben wij als G40-gemeenten te weinig geld gehad. Die scheve verdeling moet worden gecorrigeerd’, benadrukt Jos Wienen, binnen het dagelijks bestuur van de G40 belast met financiën. En dat gebeurt via het nieuwe model. De kosten die de steden maken, worden via de huidige verdeelsystematiek al jarenlang onvoldoende gecompenseerd, aldus Wienen, tevens burgemeester van Haarlem. ‘We lopen dus al jarenlang heel veel geld mis. Als G40 staan we vierkant achter de nieuwe herverdeling. Die staat voor ons niet ter discussie.’

Onrechtvaardig

Ook de G40 vindt dat het gemeentefonds moet worden verruimd, maar laat zijn instemming voor het nieuwe verdeelmodel daar niet van afhangen, zoals de VNG wel doet. ‘Er zijn altijd voor- en nadeelgemeenten. Maar die nadeelgemeenten krijgen nu waar ze recht op hebben; ze hebben jarenlang te veel ontvangen. Ze worden eigenlijk niet gekort.’ Hij heeft begrip voor de boosheid van de nadeelgemeenten, omdat het ‘water bij vrijwel alle gemeenten tot aan de lippen staat’. Maar de onrechtvaardigheid die de steden jarenlang ten deel viel, wordt nu rechtgezet en daar moet niet aan worden getornd. ‘Als je deze nieuwe herverdeling niet doorvoert omdat er nadeelgemeenten zijn, laat je de onrechtvaardigheid in stand.’ Niet alle G40-gemeenten gaan er overigens op vooruit, tekent Wienen aan. Zo’n driekwart van de G40-gemeenten zijn voordeelgemeenten; een kwart moet inleveren. ‘Het gaat ons om het principe. Het nieuwe verdeelmodel gaat om een correctie van wat scheef zit.’     

Extra pijn

‘De schaarste verdelen leidt aan twee kanten alleen maar tot extra pijn, dus het gemeentefonds moet omhoog’, stelt VNG-directeur Leonard Geluk. Met die nieuwe herverdeling gaan 159 gemeenten erop achteruit en 196 erop vooruit. ‘Voor heel veel gemeenten is het voorstel superheftig, als je hoort dat je minder krijgt terwijl je nu al financieel niet uitkomt’, aldus Geluk in een filmpje op YouTube. De voordeelgemeenten zullen hiermee de bevestiging krijgen dat ze de afgelopen jaren te weinig middelen hebben gehad. ‘Zij zullen blij zijn dat ze er in de toekomst geld bij krijgen.’ Het is een ‘harde werkelijkheid aan twee kanten; voor- en nadeelgemeenten’, aldus Geluk. In de ogen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) rest maar een ding: ophoging van het gemeentefonds.

Tussen wal en schip

Een toereikend gemeentefonds is noodzakelijk voor de vele taken waarvoor gemeenten zich gesteld zien, stelt ook de M50. Het oplossen van de woningnood is daar een van. De nu voorgestelde herverdeling leidt alleen maar tot meer problemen. Volgens de M50 heeft het rijk bij het nu voorliggende herverdelingsvoorstel alleen maar oog voor de randstad en de grote steden en verliest ‘Den Haag’ krachtige gemeenten in de rest van het land uit het oog. ‘Middelgroot valt steeds vaker tussen de wal en het schip. Daar gaan onze inwoners flink last van krijgen. In onze middelgrote gemeenten willen we niet dat het ziekenhuis, theater, bioscoop en zwemgelegenheid moet sluiten’, aldus de M50.

Onbegrijpelijk

Niet elke middelgrote gemeente wordt even hard geraakt door de beoogde herijking van het gemeentefonds. Negatieve uitschieter is de gemeente Midden-Groningen. ‘Deze gemeente bestaat slechts drie jaar, worstelt met tal van bezuinigingsopgaven en toch kleurt het hier dieprood. Wij vinden het onbegrijpelijk’, aldus de M50. Midden-Groningen levert met het nu voorliggende herverdelingsvoorstel 276 euro per inwoner in. Schokkend en onacceptabel, zo liet wethouder Erik Drenth (financiën, CDA) woensdag aan Binnenlands Bestuur weten.

Advies ROB

Het herverdelingsvoorstel van Ollongren is nu ter advisering voorgelegd aan de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Uiterlijk 1 maart moet de ROB met een advies komen. Daarna zal het ministerie van BZK de VNG om advies vragen. De VNG wil met zowel voor- als nadeelgemeenten het gevoerde proces en de inhoud bespreken ‘zodat we tot een gedegen en gedragen reactie kunnen komen’, aldus de VNG in een ledenbrief. De invoering van de nieuwe verdeling van het gemeentefonds is aan het volgende kabinet. Vooralsnog is de geplande invoeringsdatum januari 2023.