Kabinet legt SPUKS langs politieke meetlat

Hoewel de ambitie blijft om zoveel mogelijk specifieke uitkeringen (SPUKS) af te schaffen en op te nemen in het gemeentefonds, mogen ministeries ook op basis van politieke argumenten ervoor kiezen deze te behouden. Dat blijkt uit het afwegingskader voor SPUKS die minister Uitermark naar de Kamer stuurt. Volgens het kabinet kan het nog steeds voorkomen dat het wenselijk is om voorwaarden te stellen aan de inzet van financiële middelen.

Ambities naar beneden

Het afschaffen van de SPUKS werd in mei voor het eerst concreet benoemd in het hoofdlijnenakkoord van de huidige coalitie. Daarin werd gesproken over het overhevelen van alle specifieke uitkeringen naar het gemeentefonds, met daarbij een efficiencykorting van tien procent. In september werd duidelijk dat een deel van de SPUKS toch bewaard blijft, en later diezelfde maand maakte de VNG als eerste bekend dat elke SPUK individueel langs een afwegingskader wordt gelegd.

Afwegingskader

Wat maakt dat de toekomst van de SPUK onzeker is. Hoeveel er worden afgeschaft, maar ook hoeveel budgetkorting daar tegenover zal staan. Het afwegingskader is inmiddels wel afgerond en naar de Kamer gestuurd. Daaruit blijkt dat er, naast praktische of juridische redenen om SPUKS te behouden, ook een politieke afweging mogelijk is. Dat is opmerkelijk, omdat zoals gezegd in het hoofdlijnenakkoord, waar de grootste politieke ambities van de huidige coalitie staan beschreven, gestreefd wordt naar het afschaffen van alle SPUKS.

Soms wenselijk

‘Dat kan bijvoorbeeld aan de orde zijn als er bindende afspraken gemaakt worden tussen het Rijk en medeoverheden, waarbij ook de noodzaak aangetoond kan worden voor het stellen van voorwaarden aan de inzet van de financiële middelen’, aldus Uitermark over de mogelijke politieke weging van SPUKS. In het afwegingskader wordt meer duidelijk. ‘De politieke wens kan onder andere voortvloeien uit het Hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma’, staat daar.

Onderbouwing

‘Beargumenteerd moet worden waarom die maatschappelijke opgave het beleidsdoel van de specifieke uitkering niet gerealiseerd kan worden, met de toekenning van vrij besteedbare financiële middelen aan decentrale overheden.’ Zo staat er ook. Mochten er inderdaad politieke zwaarwegende argumenten zijn om een SPUK te behouden wordt er eerst nog gekeken naar alternatieven. Als die er echt niet zijn wordt de uitkering voortgezet na een besluit in de ministerraad. In het voorjaar van 2025 wordt meer bekend over welke SPUKS in stand blijven.

Voor wat hoort wat

Het in stand houden van een specifieke uitkering is niet zonder consequenties. Inmiddels is de eerder genoemde tien procent efficiencykorting al ingeboekt op de begrotingen van de verschillende departementen. Wil het ministerie een SPUK behouden, moet daar dus alternatieve dekking voor worden gezocht. Een andere optie is het maken van nieuwe afspraken met gemeenten, bijvoorbeeld door het takenpakket te verkleinen, of door de doelmatigheid te verbeteren. De korting ‘afwentelen op ontvangende medeoverheden indien een specifieke uitkering op basis van dit afwegingskader om juridische of politieke redenen wordt voortgezet’ mag expliciet niet.